Mavzu: telekommunikatsion tarmoqlarda ishlash

 
 18
 
 
 
Xar bir tarmok xizmati uz protokoliga ega bulib, u mijoz va server 
dasturlarining mutanosibligini ta’minlaydi, bir protokolga asosan pochta junatilsa, 
ikkinchisiga kura kabul kilinadi.
Ikki protokol asosida faoliyatning olib borilishi axborot xavfsizligi bilan 
boglik.
masalan, xabarni junatishda junatuvchining adresatini tekshirmasa xam 
buladi, lekin kabul kilishda, bu jarayon zarur. Jarayonning kechishi protokolda 
kursatiladi. 
xozirda 3 ta asosiy protokoldan foydalaniladi: 
1. Serverlararo ma’lumotni junatishda SMTP (Simple Mail Transfer Protocol 
— ma’lumotlarni junatishning eng sodda protokoli)kullaniladi
. U 
shaxsni 
aniklashni talab kilmaydi 
2. Kelgan pochtani kabul kilish uchun: 
RORZ (Post Office Protocol 3 — pochta bulimining protokoli 3-versiya)
. U 
bevosita shaxsni aniklash, ya’ni registratsiya nomi
(Login) va
parolini 
(Password) 
aniklashtiradi. 
Eski bulishiga karamay yaxshi natijalar berayotgan protokol. 
3. IMAP (Internet Message Access Protocol) –ma’lumotlarga Internet 
murojaat protokoli bulib, HTML- formatdagi ma’lumotlar, ya’ni ovozli va tasvirli 
axborot bilan ishlash imkonini beradi. 
Kompyuter viruci - maxsus yozilgan kichik 
dastur. Bu dastur faylga kirib uni hotiraga yozadi 
va zararlaydi. YA'ni bu dastur boshqa dasturlarga 
o‘zini yozib qo‘yadi va ko‘payib boradi. 
Zararlangan dastur ishlashi natijasida boshqa 
dasturlar ham viruslanadi. Virus tushgan 
kompyuterda g‘alati o‘zgarishlar ro‘y beradi. 
Masalan, ba'zi dasturlar ishlamaydi yoki noto‘g‘ri 
ishlaydi. Ekranda notanish belgilar yoki ma'lumot 
hosil bo‘ladi, kompyuter tezligi sezilarli susayadi, fayl ma'lumotlari o‘zgaradi, 
diskdagi ma'lumotlar o‘chiriladi va hokazolar. Ayrim viruslar avvaliga asta-sekin 
ko‘payadi va dasturlar ishiga ta'sir etmaydi. Ma'lum vaqtdan so‘ng esa katta zarar 
keltiradi. Masalan, qattiq diskni formatlaydi va undagi barcha ma'lumotni 
o‘chiradi. 
Ayrim virus ma'lumotlarni asta-sekin o‘chiradi. "Virus kompyuterda qanday 
paydo bo‘ladi va uni kim yaratadi?" kabi savollar albatta tug‘iladi. Virus yaratiladi 
va buni dasturchi yaratadi. YAratilishi sababi turli bo‘ladi. Ko‘pincha ularni 
dasturlashni o‘rganayotgan talabalar yaratadi. 
Kompyuterda virus paydo bo‘lgan bo‘lsa, xafa bo‘lmang. "Kasallanishdan" 
ixtiyoriy kompyuter holi emas. 
Kasallangan kompyuterni davolash mumkin. Buning uchun maxsus 
"davolovchi" dasturlar - antiviruslar mavjud. quyida virus turlari, ularni 
aniqlash va davolash, oldini olish, ehtiyotkorlik tadbirlari ustida 
to‘xtalamiz. 

---