Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Didro  asarlarida  voqea  Volter  asarlariga  qaragan  hayotiy,  tabiiy  shart-
sharoitlarda ro'y beradi. Uning qahramonlari nasrda so'zlaydilar, kundalik turmush 
tashvishlari  bilan  yashaydilar.  Shunday  bo'lsa-da,  Didro  qaysidir  masalalarda 
klassitsizmdan voz kecholmasdi. Boshqa ma'rifatparvarlar qatori Didro ham burjua 
jamiyatiga  xos  ziddiyatlarni  borligicha  ko'ra  olmaydi.  Burjua  muhiti  uning 
asarlarida ideallashgan holatda ifodalanadi. 
Didro  «Asrandi  o'g'il  haqida  suhbatlarda  tubda  yangi  qoidalarni  olg'a  surgan. 
Bu yerda birinchi marta burjua dramasining nazariy tamoyillari asoslab berildi. 
Didroning biz uchun, ayniqsa, teatr haqidagi nazariy qarashlari qimmatli. Uning 
«Asrandi o'g'il»ga  ilova  tarzida  yozilgan «Asrandi o'g'il haqida  suhbatlar»,  «Oila 
otasi»ga  ilova  qilingan  «Dramatik  poeziya  haqida  mulohaza»  risolalarida  teatr 
san'ati haqida ko'plab qimmatli fikr-mulohazalar bayon qilingan. 
Aktyorlik  san'ati  masalalarini  tahlil  etishda  Didroning  «Aktyor  haqida 
paradoks» (jumboq) risolasi benihoya katta ahamiyatga ega bo'ldi. Risola 1773-yili 
yozilgan bo'lib, faqat 1830-yili nashr etilgan. 
Didro  o'ziga  qadar  bo'lgan  nazariyachilar  orasida  birinchi  bo'lib  kechinma 
san'ati bilan taqlidiy san'at orasidagi farq, tafovutlarni aniq va qat'iy tarzda izohlab 
berdi. Ayni paytda u o'zini taqlidiy san'at tarafdori deb e'lon qildi. «Men uning o'ta 
zakovatli bo'lishini istayman,— deydi Didro aktyor haqida, — U sovuqqon, bosiq, 
kuzatuvchan bo'lsin. Demak, men undart mutlaqo hissiyotlilikni emas, idroklilikni 
talab  etaman;  zero,  san'at  har  narsaga  taqlid  etish,  har  qanday  rol  va  fe'l-atvorni 
ifoda  eta  bilishdir».  «Uning  iste'dodi  his-tuyg'u  orqali  emas,  balki  hissiyotning 
tashqi belgisini tugal berish bilan namoyon bo'lishi kerak». 
Ma'rifatparvarlik  realizmiga  xos  bo'lgan  cheklanishlar  Didroning  badiiy  va 
nazariy ijodida o'z izini qoldirdi. Lekin ayni zamonda, Didro shunday tamoyillarni 
olg'a surdiki, bu umuman, realizmning rivojlanishi tarixida muhim ahamiyatga ega 
bo'ldi.  Didro  maktabiga  mansub  ko'plab  dramaturglar  Fransiyada  XVIII  asr 
san'atidan asta sekin XIX asr san'atiga o'tishda yetakchilik vazifasini o'tadilar.