Sistemalashtirish. Fikr obyektiv hisoblangan narsa va hodisalarni zamon (vaqt), makon (fazo) va mantiqiy jihatdan ma’lum tartibda joylashtirishdan iborat fikr yuritish operasiyasi bilimlarni o’zlashtirishda, ko’nikma va malakalarni tartibga solishda muhim rol o’ynaydi. Odatda, sistemalashtirish operasiyasi yordamida narsa va hodisalar, faktlar, fikrlar va obyektlar makondagi, vaqtdagi egallagan o’rniga qarab yoki mantiqiy joylashtiriladi.
Shuning uchun tizimga solish makoniy (fazoviy) xronologik belgi va mantiqiy belgisiga asosan uch turga ajratiladi. Ko’chatlarning boqqa olib chiqib o’tkazilishi, sinf xonasidagi mebellarning bir tekis joylashtirilishi makoniy (fazoviy) tizim uchun misol bo’la oladi. Tarixiy voqyealarni xronologik tartibda joylashtirilishi, kutubxonadagi kitoblarning xronologik jihatdan terib qo’yilishi voqyealarni zamonga (vaqtga) qarab tizimga solishning namunasi deb atash mumkin. Matematika, falsafa, psixologiya va mantiqqa (logikaga) doir asarlarda ilmiy maqolalarning (ya’ni punkt, paragraf nazarda tutilmoqda) joylashuvi mantiqiy tizimga solishning namunasidir.
Maktab ta’limida o’zlashtirilgan bilimlarni tizimga solish muhim ahamiyatga ega bo’lib, bu ish bir necha bosqichda amalga oshiriladi. Bilimlar dastlab predmetning boblari, qismlari bo’yicha, so’ng yaxlit holda o’quvchi ongida tizimlashadi. Tizimlashtirishning ikkinchi bosqichida bir-birga o’xshash predmetlarga oid bilimlar fikran tartibga solinadi. Uchinchi bosqichda bir necha predmetlar yuzasidan to’plangan bilimlar ma’lum tartibga tushadi, ularning o’xshash va farqli tomonlari ajratiladi. Tizimga solishning to’rtinchi bosqichida darsdan va maktabdan tashqari mashg’ulotlarda egallangan bilimlarni tizimlashtirish nazarda tutiladi.
O’qituvchi darsda o’quvchilardan o’tilgan mavzularni so’rash, ularning to’garak ishlarida, olimpiada va konkurslarda qatnashuvini kuzatish, devoriy gazetga yozgan maqolalarini tahrir qilish, ijodiy va yozma ishlarni tekshirish orqali ulardagi bilimlarning qanday tizimlashayotganini aniqlab berish mumkin.
Demak, insonning bilish faoliyatida «mavzulararo», «predmetlararo» bilimlarni tizimlashtirish yuzaga keladi. Binobarin, bilimlarning tizimga solinishi aqliy rivojlanishning dastlabki pog’onasi xisoblanadi.
Mavzu yuzasidan savollar
Tafakkur psixologiyasi predmeti
Tafakkurga berilgan ta’riflar tahlili
Tafakkurning nerv-fiziologik asoslari
Tafakkur operasiyalari haqida tushuncha
Do'stlaringiz bilan baham: |