Mavzu: Tadbirkorlik faoliyati, uning asosiy belgilari va tadbirkorlik faoliyati shakillari

Respublikamizda xorijiy kapital ishtirokida faoliyat koʻrsatayotgan korxonalarning soni 13 237 tani tashkil etib, oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 1 908 taga koʻpaygan.

Davlat statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, 2021-yilning 1-oktyabr holatiga koʻra, respublikamizda xorijiy kapital ishtirokida faoliyat koʻrsatayotgan korxonalarning soni 13 237 tani tashkil etib, oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 1 908 taga koʻpaygan.

Hududlar kesimida xorijiy kapital ishtirokida faoliyat koʻrsatayotgan korxonalar soni:

• 
  Toshkent shahri – 7 876 ta;
  
• 
  Toshkent viloyati – 1 426 ta;
  
• 
  Samarqand viloyati – 641 ta;
  
• 
  Surxondaryo viloyati – 539 ta;
  
• 
  Fargʻona viloyati – 516 ta;
  
• 
  Andijon viloyati – 384 ta;
  
• 
  Buxoro viloyati – 322 ta;
  
• 
  Namangan viloyati – 281 ta;
  
• 
  Qashqadaryo viloyati – 237 ta;
  
• 
  Navoiy viloyati – 233 ta;
  
• 
  Jizzax viloyati – 224 ta;
  

• 
  Xorazm viloyati – 193 ta;
  

• 
  Sirdaryo viloyati – 187 ta;
  
• 
  Qoraqalpogʻiston R. – 178 ta.
  

Biz bilamizki turli sherik firmalarda va xususiy korxonalarda boshqarish individual yakka tartibda bo’lsa, aksioner jamiyatda korporativ boshqaruv mavjud bo’lib, bu ushda barcha aksiya egalari va yollanma boshqaruvchilar – menejerlar qatnashadi. Aksionerlik jamiyatlari ikki xil bo’ladi: ochiq va yopiq. Yopiq jamiyatlarda aksiyalarning asosiy qismi shu yerdagi ishchi va xizmatchilarga yoki ularning tashkilotlarida ishlaydiganlarga tegishli bo’ladi, ular insayderlar deyiladi, bu yerda begonaga aksiya berilmaydi. G’arbda xalq korxonasi bo’lib, korxona egalari shi yerda ishlovchilarning haqat o’zi hisoblanadi. Ochiq jamiyatlarning egalari shi yerda ishlashi shart emas, aksiyalar xohlaganlarga, hatto begonalarga – autsayderlarga ham sotiladi, lekin baribir bular ham teng huquqli hissadorlar sanaladi. O’zbekistonda aksioner jamiyatlarning har ikki turi mavjud.

Davlat firmalari. Bular davlat mulki bo’lgan va uning nazorati ostida ishlaydigan korxonalardir. Ular iqtisodiyotda davlat tadbirkorligini tashkil etadi, iqtisodiy davlat sektorining asosi hisoblanadi. Davlar firmalari ham erkin iqtisodiy subyekt hisoblanadi, ular ham el qatori bozor qonin – qoidalariga bunoan faoliyat yuritadi. Ular,odatda serkapital va daromad yuqori bo’lmahan korxonalardan iborat bo’ladi, ular yaratgan tovar va xizmatlar iqtisodiyot rivoji uchun muhim ahamiyat kasb etadi, chunki ular transport,energetika, neft – gaz sanoati, kommunal xo’jalik, suv xo’jaligi, aloqa, telekomunikatsiya, kosmik sanoat kabi sohalarda ishlaydilar.

Aralash firmalar. Bular turli mulkchilik ning qorishmasiga asoslangan koxonalar. Bularda birinchidan, xorijiy va milliy kapital birlashsa, ikkinchidan mamlakat ichidagi turli mulkchilikka oid mablag’lar qo’shilib ketadi. Aralash firmalar ham sherikchilikka asoslanadi, lekinsheriklar har xil. Xorijiy va mamlakat ichidagi sheriklar birlashganda qo’shma korxonalar hosil bo’ladi. Mamlakat ichidagi sherikalr mulki, ya’ni davlat xususiy va jamoa mulki qo’shilganda birgalikdagi korxonalar hosil bo’ladi.

Shuni takidlab o’tish joizki bugugi kunda tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan, buni yurtboshimiz tomonidan aytilgan quyidagi misralar orqali bilib olishimiz mumkin. “ Yanaqaytaraman, tadbirkorlik faoliyatiga to’sqinlik qilish – president siyosatiga qarshi chiqish deb baholanadi, hurmatli amaldorlarimiz buni uqib olishlari kerak”⁵ deb takidladi O’zbekiston prezidenti.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 14-iyuldagi PQ-4782-son qaroriga muvofiq Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasidan 2 million AQSh dollari ekvivalentidagi mablag‘lar mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilotlar hamda nodavlat notijorat tashkilotlariga yoshlar va xotin-qizlarni kichik tadbirkorlikka jalb qilish loyihalarini qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirish nazarda tutilganligi ma’lumot uchun qabul qilinsin.

______________________

³ Toshkent Shaxar 2020-yil 13-oktabr, PQ-4862-son