Mavzu: tabiat zonalari. Balandlik mintaqalari reja: Geografik qobiqning zonalligi. Zonallik qonuni va tabiat zonalari

5. Landshaft va uning morfologik tuzilishi. Geografik landshaftlar- Geografik qobiq doirasida juda ko’p tabiiy va akval majmualar mavjud. Landshaft atamasi fanga 1805 yilda nemis geografi A.Gommeyer tomonidan olib kirildi. Ammo Germaniyada landshaftshunoslik XX asrdan boshlab shakllana boshladi. Yirik nemis landshaftshunoslari hisoblangan Z.Passerge, K.Troll, E.Neef asarlari ko’p tillarga tarjima qilingan. Hozirgi paytda landshaftshunoslik muammolari bilan Buyuk Britaniya, Frantsiya, AKSH, Rossiya, Ukraina, O’zbekiston va boshqa davlatlar geograflari shug’ullanishmokda.
Ammo landshaftshunoslikning yuqori darajada rivojlanishiga qaramasdan, hamon landshaft tushunchasining mazmuni haqida olimlar orasida yagona bir fikr mavjud emas. Hozirgi paytda F.N.Milkov (1990) fikricha landshaft tushunchasi haqida uchta fikr mavjud: a) landshaft deganda kelib chiqishiga ko’ra bir xil hamda tarkiblari o’zaro bir-biri bilan bog’langan Yer yuzasining aniq bir qismi tushuniladi. Mazkur fikrni A.A.Grigorev, N.A.Solnsev, S.V.Kalesnik, A.G.Isachenko olg’a surishgan. Landshaft bunday tor ma’noda tushunilganda, u tabiiy-geografik rayon tushunchasiga yaqin bo’lib qoladi; b) lanshaft tabiiy geografik majmualarning umumlashgan tipologik tushunchasidir. Landshaft tushunchasi bo’yicha bunday g’oya B.B.Polinov, N.A.Gvozdetskiy, E.M.Murzaev, N.A.Kogay, A.E.Fedina ishlarida rivojlantirildi. Bitta tipologik birlikka turli joylarda joylashgan; ammo o’xshash nisbatan bir xil koplekslar kiritiladi; v) landshaft bu umumiy tushuncha, har qanday darajadagi regional va tipologik koplekslarning sinonimidir. Masalan, iqlim, tuproq, relyef tushunchalari kabi. Shu nuqtai nazardan qaralganda landshafat deganda aniq geografik kompleks tushuniladi (F.N.Milkov, D.A.Armand, Yu.K.Efremov va boshqalar.) Landshaftshunoslikda asosiy birlik bo’lib landshaft hisoblanadi. Landshaftning bu tuzilishida hamma tabiat tarkiblari bor bo’lgan tabiiy kompleks hududdir.
Morfologik jihatdan landshaft fatsiya, urochisha, joyga bo’linadi. Regional nuqtai nazardan quyidagi birliklar ajratiladi: Materik, mintaqa, o’lka, zona, provintsiya, rayon.