Mavzu: Soliq yukining tadbirkorlik subyektlari moliyaviy faoliyatiga ta’siri. Reja: kirish

4- jadval. Yakka tartibdagi tadbirkorlardan olinadigan qat’iy belgilangan soliq stavkalari.¹¹

	Faoliyat turi	Qat’iy belgilangan soliqning bir oydagi stavkasi (eng kam ish haqiga karrali miqdorlarda)
		Toshkent shahri	Nukus sh. va viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar	boshqa aholi punktlari
1	Chakana savdo:
	Oziq-ovqat tovarlari bilan	9,0	6,0	3,0
	Dehqon bozorlarida qishloq xo‘jalgi mahsulotlari bilan*	5,0	4,0	2,0
	Nooziq-ovqat tovarlari bilan	10,0	6,5	3,0
	Gazetalar, jurnallar va kitob mahsulotlari bilan	5,0	3,0	0,5
	Oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari bilan (turg‘un shoxobchalardagi aralash savdo)		6,5	3,0
2	Maishiy xizmatlar	3,5	1,5	0,5
3	O‘z mahsulotini ishlab chiqarish va sotish, shu jumladan milliy shirinliklar va non-bulka mahsulotlarini tayyorlash va sotish, shuningdek uy sharoitlarida yoki joylardagi davlat hokimiyati organlarining qarori bilan maxsus ajratilgan joylarda o‘tirish joylari tashkil qilmasdan donalab sotiladigan ovqatlarning ayrim turlarini tayyorlash va sotish	2,0	1,5	1,0
4	Boshqa faoliyat turlari	2.0	1,5	1,0
5	Avtomobil transportida yuk tashishga oid xizmatlar:
6	3 tonnagacha yuk ko‘tarish quvvatiga ega yuk avtomobillari uchun	2,0
7	8 tonnagacha yuk ko‘tarish quvvatiga ega yuk avtomobillari uchun	3,0
8	8 tonnadan ortiq yuk ko‘tarish quvvatiga ega yuk avtomobillari uchun	4,0

Tabiiyki, budjet daromadlari asosan soliqlar hisobiga shakllanadi. Bunday olib qaraladigan bo’lsa ushbu xarajatlarning ma’lum bir qismi xo’jalik yurituvchi subyekt uchun yoki uning oila a’zosi uchun yo’nalgandir. Ya’ni xo’jalik yurituvchi subyekt soliqni to’lashi bilan o’zi uchun ma’lum bir davlat xizmatlariga haq to’lashini demakdir. Shuning uchun har bir xo’jalik yurituvchi subyekt soliq to’lashi lozim va shart hisoblanadi.(4-jadval)

Mamlakatimiz iqtisodchi olimi i.f.n.dots. S.Ye.Elmirzayevning fikriga ko’ra -“Korporativ soliq menejmenti - bu mikrodarajada davlat soliq menejmenti tomonidan belgilangan qonunchilik doirasida soliqlar bo’yicha pul oqimlari harakatini samarali boshqarishga qaratilgan korporativ menejment tizimining muhim bo’g’inidir”.¹²

Korporativ soliq menejmenti o’zining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi funksional elementlarga ega:

• 
  korxonada soliq oqimlarini boshqarish jarayonini tashkil etish;
  
• 
  korporativ soliqlarni rejalashtirish;
  
• 
  korporativ soliqlarni tartibga solish;
  
• 
  korporativ soliq nazorati (ichki soliq nazorati).
  

Ko’plab mamlakatlardagi aksariyat kompaniyalarda soliq to’lovlarini boshqarish bilan moliya bo’limi (xizmati) mutaxassisi yoki buxgalteriya bo’limi xodimlari shug’ullanadi. Shuningdek, yirik kompaniyalar moliya bo’limlarida kompaniya boshqaruvi tarkibiy qismi sifatida tashkil etilgan soliq menejmenti orqali soliqlar bo’yicha pul oqimlarini boshqarish bilan moliyaviy (yoki soliq) menejerlari shug’ullanadi.

Ko’plab mamlakatlardagi aksariyat Soliq (moliyaviy) menejerlarning asosiy majburiyatlari:

- kompaniya uchun samarali soliq rejimlarini o’rganib chiqish va asoslab berish orqali amaliyotga joriy etish;

• 
  soliq qonunchiligi bo’yicha axborot bazasini yaratish, yangilab turish va saqlash;
  
• 
  shartnoma va kelishuvlar tizimini asoslashda ishtirok etish.
  

Korporativ soliq siyosati va soliq budjeti (to’lanishi kutilayotgan soliq summalari va ular bo’yicha to’lov manbalari rejasi)ni ishlab chiqish Soliqlar to’lovi haqida so’z ketganda soliqlarni optimallashtirish tushunchasiga duch kelamiz. Xo’sh buning ma’nosi nima? Bunga quyidagi ta’rifni keltirishni lozim topamiz: Soliqlarni optimallashtirish - soliq to’lovchilar uchun soliqlarni kamaytirishning qonuniy yo’llaridan soliq qonunchiligi doirasida korxonada soliq to’lovlarini soliq tizimi orqali soliq to’lovchilarining iqtisodiy qiziqishlarini inobatga olgan holda amalga oshirilgan chora-tadbirlar yig’indisidir.

Shuningdek, quyidagi ibora ham keng qo’llaniladi: Vaqt bo’yicha soliq to’lovlarini ratsional taqsimlash- faoliyat ko’rsatish jarayonida soliqlar vaqt bo’yicha qayta taqsimlash zarurati yuzaga kelishi mumkin, masalan korxonada yetarli mablag’ mavjud emas, bunda bu oydagi soliq to’lovlar keyingi oyga ko’chirish jarayoni amalga oshiriladi. Bu avvalo korxonaning moliyaviy hisob kitoblarini tuzish va shtraf penyalarni to’lashga korxonaning tayyorligiga bog’liq.

Soliqlarni rejalashtirishning bosqichlari mavjud va ular quyidagilardir:

• 
  korxona faoliyati maqsad va vazifalarini shakllantirish;
  
• 
  korxona va uning bo’linmalarini samaradorligi yuqori hududlarga joylashtirish to’g’risidagi masalalarni hal etish,bunda hududlarning daromadlilik va soliq yuki darajalari o’rganish;
  
• 
  tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy-huquqiy shakllaridan birini tanlash;
  
• 
  soliqlarning har biri bo’yicha davlat tomonidan taqdim etilgan imtiyozlarni ko’rsatuvchi soliq doirasini shakllantirish;
  
• 
  soliqlar summasining o’zgarishiga ta'sir etishi mumkin bo’lgan barcha shartnoma shakllarini tahlil qilish;
  
• 
  moliyaviy resurslardan foydalanish va foyda olish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan soliq risklarini o’rganish va tahlil qilish;
  
• 
  korxonalarda soliq munosabatlarini ichki nazorat qilish texnologiyasidan
  

foydalanishni o’z ichiga oluvchi soliq menejmentini yuritish.

Ba’zida soliqlarni kechiktirib to’lash orqali ham foydani ko’paytirsa bo’ladi, ya’ni vaqtida to’lanmagan soliq pulini boshqa maqsadda ishlatib, kechiktirilganligi uchun hisoblanadiganidan ham ko’proq foyda olishi mumkin.

Soliq yuki darajasi

Soliqlarni rejalashtirishning darajasi