Mavzu: Soliq yukining tadbirkorlik subyektlari moliyaviy faoliyatiga ta’siri. Reja: kirish

3- jadval. Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i stavkalari.⁹
Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i stavkalari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 18 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2007 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”¹⁰gi PQ-532son qaroriga muvofiq 2007 yilda yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i stavkalari quyidagi jadvaldagi miqdorlarda belgilangan. Me'yoriy muddatlarda o‘rnatilmagan uskunalar uchun mol-mulk solig‘i ikki baravar miqdorda to‘lanadi.

Yuridik shaxslarning mol-mulkiga 3,5 foiz stavkasi bo‘yicha soliq solinadi.

Eksport mahsuloti ishlab chiqaradigan va uni mustaqil ravishda yoki ixtisoslashgan tashqi savdo birlashmalari va firmalari orqali sotadigan, vazirliklar, idoralar, korporatsiyalar, konsernlar, uyushmalar va kompaniyalarning tarkibiy bo‘linmalari hisoblangan korxonalar uchun quyidagi miqdorlarda sotishning umumiy hajmida o‘zi ishlab chiqargan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning erkin almashtiriladigan valyutaga ulushiga bog‘liq holda mol-mulk solig‘ining tabaqalashtirilgan stavkalari belgilanadi:

- eksport ulushi 15 foizdan 30 foizgacha bo‘lganda belgilangan stavka 30 foizga kamaytiriladi;

- eksport ulushi 30 foizdan ortiq bo‘lganda belgilangan stavka 50 foizga kamaytiriladi.

Bunda ishlar (xizmatlar) eksporti bo‘lib O‘zbekiston Respublikasining chet el davlatining yuridik yoki jismoniy shaxsiga, ularni bajarish (ko‘rsatish) joyidan qat'iy nazar, ishlarni bajarish (xizmat ko‘rsatish) hisoblanadi.(3-jadval)

Ko‘rsatilgan imtiyoz savdo-vositachi korxonalarga, shuningdek erkin almashtiriladigan valyutaga xom ashyo tovarlari - paxta tolasi, ip gazlama, lint, neft, neft mahsulotlari, gaz kondensati, tabiiy gaz, elektr energiyasi, qimmatbaho, rangli va qora metallarni eksport qiladigan ishlab chiqarish korxonalariga tatbiq etilmaydi.

Yuridik shaxslardan undiriladigan yer solig‘ini to‘lovchilar va soliq solish ob'ekti o‘z mulkida, egaligida yoki foydalanishida yer uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar yer solig‘i to‘lovchilardir.

Yuridik shaxslar uchun quyidagi yer uchastkalari soliq solinadigan ob'ekt hisoblanadi:

- qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulk qilib olingan yer uchastkalari;

- qishloq yoki o‘rmon xo‘jaligini yuritish uchun egalik qilishga berilgan yer uchastkalari;

- korxonalar, binolar va inshootlar qurish uchun yoki qishloq xo‘jaligiga taalluqli bo‘lmagan boshqa maqsadlarda foydalanish uchun berilgan yer uchastkalari;

korxonalar, binolar yoki inshootlarga bo‘lgan mulk huquqi o‘tishi bilan birga egalik qilish va foydalanish huquqi ham o‘tgan yer uchastkalari.

Yuridik shaxslardan undiriladigan yer solig‘i stavkalari

yer solig‘i stavkalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Qishloq xo‘jalik yerlarining sifati yer uchastkasi mulkdori, yer egasi yoki yerdan foydalanuvchining aybi bilan yomonlashgan (boniteti pasayib ketgan) taqdirda, yer solig‘i yerning sifati yomonlashuviga qadar belgilangan stavkalar bo‘yicha undiriladi.

Shaharlar va shahar posyolkalarining ma'muriy chegaralarida joylashgan qishloq xo‘jalik ahamiyatiga molik yerlar uchun yer solig‘i qishloq xo‘jalik yerlariga belgilangan stavkalarning ikki baravari miqdorida undiriladi.

Qonun hujjatlariga muvofiq yer uchastkalarini ijaraga olgan yuridik shaxslar yer solig‘i o‘rniga byudjetga ijara haqi to‘laydilar. Ijara haqi taraflarning kelishuviga binoan belgilanadi, lekin bu haq qonun hujjatlarida belgilangan yer solig‘ining bir stavkasidan kam va uch stavkasidan ko‘p bo‘lmasligi, yerlardan qishloq xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanilgan taqdirda esa - bir stavkasi miqdorida bo‘lishi lozim.

Yagona soliq to‘lovi to‘laydigan mikrofirmalar va kichik korxonalar qonun hujjatlariga muvofiq ijaraga olingan yer uchastkalari uchun byudjetga ijara haqi to‘lashdan ozod qilinadi.

Yuridik shaxslar foydalanadigan (shu jumladan, yer solig‘ini to‘lashdan ozod etilgan), davlat hokimiyati organlari tomonidan ajratilgan maydonlardan ortiqcha yer uchastkalari uchun yer solig‘i yuridik shaxslar uchun 2,0 koeffitsientini qo‘llagan holda to‘lanadi. Davlat hokimiyati organlari tomonidan ajratilgan maydonlardan ortiqcha foydalaniladigan yerlar uchun yuqorida ko‘rsatilgan koeffitsientni qo‘llagan holda yer solig‘i to‘lanmagan taqdirda soliq to‘lovchilarga nisbatan qonun hujjatlariga muvofiq moliyaviy jazo choralari qo‘llanadi.

Davlat hokimiyati organlari tomonidan ajratilgan yer uchastkalari maydoni yer berish to‘g‘risida davlat hokimiyat organlarining qarori, yerga egalik qilish yoki undan foydalanish huquqi uchun davlat dalolatnomasi, yerni ijaraga olish shartnomasi, yer uchastkasiga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi guvohnoma va yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni tasdiqlaydigan boshqa hujjatlarga ko‘ra belgilanadi. yer uchastkasiga nisbatan mulk, egalik qilish yoki undan foydalanish huquqini tasdiqlaydigan hujjatlar mavjud bo‘lmasa, soliq butun maydon uchun yuqorida ko‘rsatilgan oshirish koeffitsientlarini qo‘llagan holda to‘lanadi.

Alohida turadigan ob'ektlar qurilishi uchun yer uchastkalari maydonlari yer uchastkasiga doir huquqni tasdiqlaydigan hujjatlarda ko‘rsatilgan maydondan oshib ketgan taqdirda ham oshirish koeffitsientlari qo‘llanadi. Ma'muriy va sanoat markazlariga nisbatan olganda yer uchastkalarining joylashish joyiga bog‘liq holda qishloq joylari uchun belgilangan yer solig‘i stavkalariga quyidagi koeffitsientlar qo‘llanadi:

- Toshkent shahri atrofida 20 km lik aylanada - 1.30;

- Qoraqalpog‘iston Respublikasi poytaxti va viloyat markazlari atrofida 15 km lik aylanada - 1.20;

- tuman markazlari atrofida 10 km lik aylanada - 1,15;

- boshqa shaharlar atrofida 5 km lik aylanada - 1,10.

Yer uchastkalarigacha masofa shaharlar va tuman markazlarining ma'muriy chegaralaridan boshlab avtomobil yo‘llari bo‘ylab belgilanadi. yer uchastkasi ikki shahar yaqinida joylashgan taqdirda shaharning yuqoriroq funksional vazifasiga muvofiq keladigan koeffitsient qabul qilinadi.

Bir qishloq aholi punkti doirasida yagona stavkalarni belgilash maqsadida soliq to‘lovchilarga berilgan yerlar, yerlarning qanday qismi ushbu zonaga kirishiga bog‘liq holda, butunlay shahar atrofi zonasiga kiritiladi yoki ushbu zonadan butunlay chiqariladi.

Dehqon xo‘jaliklaridan undiriladigan yer solig‘ini hisoblab chiqarish chog‘ida yer solig‘i stavkalariga, yer sifatiga bog‘liq holda, quyidagi koeffitsientlar qo‘llaniladi:

- tuproq boniteti 40 ballgacha bo‘lsa - 0,75;

- tuproq boniteti 41 dan 70 ballgacha bo‘lsa - 1,0;

- tuproq boniteti 70 balldan ortiq bo‘lsa - 1,25.

Shahar va qo‘rg‘onlarning ma'muriy chegaralarida joylashgan kon va karerlar band etgan yerlar uchun soliq korxonalar, muassasalar va tashkilotlar uchun belgilangan stavkalarga 0,1 koeffitsientini qo‘llagan holda to‘lanadi.

O‘rmon xo‘jaliklarida mollarni o‘tlatish uchun foydalanilmaydigan yaylov yerlar uchun yer solig‘i boshqa yerlar uchun stavkalar bo‘yicha to‘lanadi.

2. 
   Soliqlarning xo’jalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy va moliyaviy faoliyatiga ta’siri.
   

Ma’lumki, xo’jalik yurituvchi subyektlar o’z faoliyatini boshlaganda o’z oldiga yuqori foyda olib, faoliyatini yanada kengaytirishni yoki boy bo’lishni maqsad qilib oladi. Shu maqsadiga ko’p miqdorda daromad olish bilan erishishni ko’zlaydi. Lekin tabiiyki xarajatlarsiz daromad olishning mumkin bo’lmagan holdir. Soliqlar ham xo’jalik yurituvchi subyektlar chiqimlarni bir qismi hisoblanib ularning daromadini kamayishiga sabab bo’ladi. Shu bilan bir qatorda boshqa bir masalaga e’tibor qaratish kerak: davlat ham o’z xarajatlarini amalga oshirishni ko’zlab, budjet daromadi olishni reja qiladi.

Soliqlar ham boshqa xarajatlar qatorida o’rin olgan ekan, demak, u ham tadbirkorning foydasining o’zgarishida hissasi bor. Soliq to’lovlarini to’g’ri tashkil qilish, berilgan imtiyozlardan samarali foydalana bilish esa tadbirkorning o’z bilim va malakasiga bog’liq bo’lgan masaladir.

Iqtisodiy fanlar orasida o’zining o’rniga ega bo’lgan moliyaviy menejment fani xarajatlarni to’g’ri taqsimot qilish barobarida soliqlarning to’lovini ham samarali boshqarishni ta’lim beradi.

Korxonalardagi soliq menejmentini aksariyat holatlarda iqtisodchi olimlar tomonidan korporativ soliq menejmenti deb yuritiladi.

Ushbu ta’kidlab o’tilgan xatolar iloji boricha kamaytirilsa, soliqlarga qo’shimcha penya, jarima hisoblanishining oldini olingan bo’ladi.