Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

9- MAVZU. XALQARO SIYOSAT VA XALQARO MUNOSABATLAR

Reja:

1.“Xalqaro siyosat”, “xalqaro siyosiy tizim”, “xalqaro munosabatlar” tushunchalari

2. XX asrda jahon siyosati va xalqaro munosabatlar

3. Hozirgi zamon xalqaro munosabatlari taraqqiyotining asosiy xususiyatlari

4. Xalqaro tashkilotlar va ularning asosiy turlari. Siyosiy ixtiloflar

Siyosatni yaxlit tarzda to‘liq tahlil qilish uni ham milliy, ham xalqaro darajalarda o‘rganishni taqozo etadi. Ichki siyosat uning turli yo‘nalishlarini va ularning davlat ichida amalga oshirilishini tahlil qilish, milliy siyosiy jarayonning rivojlanishi orqali o‘rganiladi. Xalqaro munosabatlar tizimi — ikki va undan ortiq davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro faoliyat, tashqi siyosat esa bir millatning, bir davlatning tashqi hatti-harakatlaridir. Davlatning tashqi siyosati ichki omillarining ham, tashqi omillarining ham ta’siri ostida shakllanadi. Umuman olganda, ichki ijtimoiy va xalqaro munosabat­lar o‘rtasida qalin o‘zaro aloqa va o‘zaro munosabat mavjud.

Xalqaro munosabatlar xalqlar, davlatlar va ularning tizi­mi o‘rtasidagi aloqalarni va o‘zaro bog‘liqliklarning yig‘indisini tavsiflaydi. Xalqaro munosabatlar deganda odatda jahon hamjamiyatining barcha asosiy sub’ektlari o‘rtasidagi siyosiy, xo‘jalik-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, valyuta-moliyaviy, ijtimo­iy, diplomatik, huquqiy, harbiy, gumanitar va kommunikatsiya aloqalari va munosabatlarining tizimli yig‘indisi tushuniladi. Jahon hamjamiyatining asosiy sub’ektlari bo‘lib, eng avvalo, davlatlar va xalqaro tashkilotlar maydonga chiqadilar.

Xalqaro munosabatlar dunyomizning qiyofasini va tartibini shakllantiradi. Hozirgi zamon dunyo hamjamiyatiga oshib borayotgan birdamligi va kuchayib borayotgan xilma-xilligi xos. Dunyodagi o‘zaro aloqa va bog‘liqlik xalqlarning rivojlanishidagi xilma-xil o‘ziga xosliklarning saqlanishi bilan qo‘shilib ketmoqda. Xalqaro munosabatlar tizimida rivojlanayotgan demokratlashuv, insonparvarlik, qurolsizlanish tamoyillari hozircha tizimga ega emas, ular qarshilikka duch kelmoqda, ko‘p jihatdan sub’ektiv omillarga bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Hozirgi dunyo sharoitlarida xalqaro munosabatlar ko‘proq xalqlar va odamlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga aylanmoqda. Biz huquqiy davlatlar tizimining, qutblab Xalqaro tashkilotlar va uyushmalarning hamkorligini, turli davlatlarning millionlab fuqarolari o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni kuzatmoqdamiz. Dolzarb xalqaro muammolarni hal etish uchun zarur shart-sharoitlar yaratib beruvchi insoniy munosabatlarning noyob dunyo tarmog‘i yuzaga keldi deb aytish mumkin.

Xalqaro munosabatlar — xavfsizlik, barqarorlik va rivojlanishni ta’minlash maqsadida davlatlar, xalqlar, xalqaro tashkilotlar va transmilliy korporatsiyalar o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik shakl va metodlari, siyosiy, huquqiy, harbiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy aloqalar tizimidir.

“Xalqaro munosabatlar” tushunchasining ko‘plab ta’riflari mavjud. Masalan, xalqaro munosabatlar, bu

- davlat tizimlari va davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, huquqiy, diplomatik va boshqa aloqalar hamda munosabatlar, shuningdek jahon maydonida harakatlanuvchi asosiy sinflar, asosiy ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy kuchlar, tashkilotlar va jamoatchilik harakatlari, umuman, keng ma’noda xalqlar o‘rtasidagi munosabatlar majmuidir⁵⁵ ;

- inson hamjamiyatini shakllantiruvchi integrasion aloqalar majmui ⁵⁶;

• 
  davlatlar va nodavlat tashkilotlari, partiyalar, kompaniyalar va turli davlatlarning yuridik shaxslari o‘rtasidagi munosabatlar⁵⁷.
  

Bu ta’riflarning hech biri obekt mazmunini to‘la ochib berolmagan. Ularning vazifasi faqatgina obekt haqida dastlabki tasavvurni berishdan iborat. Shuning uchun tadqiqotchilar xalqaro munosabatlar tushunchasini talqin etishar ekan, nafaqat unga mukammal ta’rif berishga, balki uning mohiyati va spesifikasini aniglab olishga yordam beruvchi kriteriyalarni ajratishga intilishadi.

Xalqaro munosabatlar tushunchasini ta’riflashga oid qayd etilgan yondashuvlar farqli xulosalarga olib kelishi mumkin va bunda o‘ziga xos har biri ustunlik va kamchiliklarga ega. Umuman olganda, xalqaro munosabatlarning turlicha tiplari, ko‘rinishlari, darajalari va holati to‘g‘risida so‘z yuritish mumkin. Xalqaro munosabatlar , shuningdek sinfiylik mezoni, hukmronlik va tobelik munosabati, hamkorlik, o‘zaro yordam va o‘zgaruvchan munosabatlar asosida tasniflanishi mumkin.Xalqaro munosabatlar:

•