Xalqaro munosabatlar

Xalqaro munosabatlarning predmeti va ob’ekti

“Xalqaro munosabatlar” tushunchasining ko‘plab ta’riflari mav­jud. Masalan, xalqaro munosabatlar, bu

- davlat tizimlari va davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, maf­kuraviy, huquqiy, diplomatik va boshqa aloqalar hamda munosabatlar, shuningdek jahon maydonida harakatlanuvchi asosiy sinflar, asosiy ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy kuchlar, tashkilotlar va jamoat­chilik harakatlari, umuman, keng ma’noda xalqlar o‘rtasidagi muno­sabatlar majmuidir (Inozemtsev, 1978, - 11 b.);

- inson hamjamiyatini shakllantiruvchi integrasion aloqalar majmui (Shahnazarov, 1978. – 19 b.);

• 
  davlatlar va nodavlat tashkilotlari, partiyalar, kompaniyalar va turli davlatlarning yuridik shaxslari o‘rtasidagi munosabatlar (Xalqaro huquq kursi 1989, – 10 b.).
  

Bu ta’riflarning hech biri obyekt mazmunini to‘la ochib berolmagan. Ularning vazifasi faqatgina obyekt haqida dastlabki tasavvurni berishdan iborat. Shuning uchun tadqiqotchilar xalqaro munosabatlar tushunchasini talqin etishar ekan, nafaqat unga mukammal ta’rif berishga, balki uning mohiyati va spesifikasini aniglab olishga yordam beruvchi kriteriyalarni ajratishga intilishadi.

XM tushunchasini ta’riflashga oid qayd etilgan yondashuvlar farqli xulosalarga olib kelishi mumkin va bunda o‘ziga xos har biri ustunlik va kamchiliklarga ega. Umuman olganda, xalqaro munosa­batlarning turlicha tiplari, ko‘rinishlari, darajalari va holati to‘g‘ri­sida so‘z yuritish mumkin. XM, shuningdek sinfiylik mezoni, hukm­ronlik va tobelik munosabati, hamkorlik, o‘zaro yordam va o‘zga­ruvchan munosabatlar asosida tasniflanishi mumkin.

Quyidagi mezonlar asosida XMning ikki turi ajratiladi:

1. Kuchlar balansi;

2. Manfaatlar balansi.

Xalqaro munosabatlar

ijtimoiy hayot sohasi bo’yicha iqtisodiy, siyosiy, harbiy-strategik, madaniy, mafkuraviy va boshqa munosabatlarga ajratiladi;

ishtirokchilarga bog‘liq ravishda davlatlararo munosabatlar, turlicha xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi munosabatlar va hokazolar tasniflanadi;

intensivlik va rivojlanish darajasi asosida (yuqori, o‘rta, past) darajalarga bo‘linadi;

geosiyosiy o‘lchov asosida global, mintaqviy (Yevropa, Osiyo va b.) xalqoro o‘zaro ta‘sirning submintaqaviy darajasi ajratiladi;

keskinlik darajasi nuqtai nazaridan - barqarorlik va beqarorlik holati; ishonch va dushmanchilik, hamkorlik va nizo, urush va tinchlik va hokazolar tasniflanadi.

XMning fanga ma’lum barcha tiplari, ko‘rinishlari, darajalari va holatlari majmuasi ijtimoiy munosabatlarning alohida turi sifatida namoyon bo‘lib, o‘zining spesifikasi sababli XMning ishtirokchisi tarzidagi u yoki bu ijtimoiy jamoaga xos ijtimoiy munosabatlardan farq qiladi. Shu jihatdan XMni ijtimoiy munosabatlarni hududiy tuzilmalar doirasidan chekkaga chiquvchi ichki ijtimoiy munosabatlarning o‘zaro harakati turi sifatida ta’riflash mumkin.

Xalqaro munosabatlar fanining obektiga ,tashqi siyosiy faoliyat bilan bog‘liq davlat boshqaruv organlari tizimida, O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalarida, xorijiy davlatlarning O‘zbekiston Respublikasidagi diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalarida, vazirliklar, davlat qo‘mitalari, hokimliklar va boshqa davlat idoralari, muassasalarining xalqaro boshqarma va  bo‘limlarida, xalqaro tashkilotlarda, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlardagi vakolatxonalarida va xalqaro tashkilotlarning O‘zbekiston Respublikasidagi vakolatxonalarida kasbiy faoliyatni amalga oshirishlari mumkin.