|
Konservatizm XVIII-asrda dunyoviy va cherkov feodallari, kelajak oldida xadiksiragan turli ijtimoiy qatlamlar manfaatlarining ifodachisi, liberalizmning qoralovchisi, Xudo tomonidan o‘rnatilgan tartiblarning buzilmasligi g‘oyasining ilgari suruvchisi sifatida yuzaga keldi. Uning asosiy qoida va tamoyillari ingliz mutafakkir va siyosatdoni Edmund Berk, fransuz jamoat arboblari J. de Mestr va L. de Bonald tomonidan asoslab beriladi. Bu qoidalarning negizida tabiiy ravishda qaror topgan narsalar tartibining buzilmasligi, oila, millat, din, tabaqaviy bo‘linishi bilan bog‘liq bo‘lgan an’anaviy qadriyatlarni saqlab qolish g‘oyasi yotadi. Ana shundan kelib chiqib, konservatorlar ijtimoiy taraqqiyotda yangiliklarga nisbatan vorislikning ustuvorligini yoqlab chiqadilar. Ularning fikricha, siyosiy tamoyillarni urf-odatlarga, milliy an’analarga, qaror topgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy institutlarga moslashtirish lozim. Ularda zinapoya tarzidagi ijtimoiy tuzilishning yuqoridan o‘rnatilganiga hech qanday shubha yo‘q, va shuning uchun uni inson tomonidan o‘zboshimchalik bilan o‘zgartirib bo‘lmaydi. Binobarin, tenglik tamoyili inson tabiatiga zid keladi va uni jamiyat tuzilishining negiziga qo‘yib bo‘lmaydi.
Konservatorlar har doim elitarizm bilan bog‘liq bo‘lgan “haddan tashqari demokratizm”ga qarshi chiqadilar.
Tarixiy taraqqiyot natijasida konservatizm ham, liberalizm singari, muhim o‘zgarishlarga yuz tutdi. U burjua munosabatlari qaror topishi bilan yirik kapital manfaatlarini himoya qiluvchi g‘oyaga aylandi. Konservatorlar ham, liberallarga o‘xshab, bozor, raqobat erkinligi ta’minlanishini, iqtisodiyotga davlatning aralashishini cheklashni talab qildilar.
XX-asrning 70-yillarida konservatizm tarixida yangi faza - neo-konservatizm (D.Bell, Z.Bjezinski, N.Kristoll, A.Xayek) boshlanadi. Bu yangi oqimning paydo bo‘lishini tadqiqotchilar Buyuk Britaniyada Margaret Tetcher boshchiligida Konservatorlar (1979y.), AQSHda Ronald Reygan boshchiligida Respublikachilar (1981y.), GFRda Gelmut Kol boshchiligida XDS-XSS bloki (1980y.) hokimiyatga kelishlari bilan bog‘laydilar.
Neo-konservatizmning qaror topishi tasodifiy emas. U asosan neo-liberalizm va sotsializmga qarshi turish maqsadida shakllandi. Neo-liberalizm davlatning iqtisodiy faoliyatga aralashishi zarurligini tan oldi va davlat ijtimoiy dasturlarining rivojlantirishini qo‘llab-quvvatladi. Neo-konservatizm esa iqtisodiyotga aralashishning cheklanishini talab qilib chiqdi.
Anti-etatizm, davlatning ijtimoiy vazifalarini cheklash - neo-konservatizm g‘oyaviy-siyosiy ko‘rsatmalarining belgilovchi alomatidir. Neo-konservatorlar qarashlariga ko‘ra, “kamroq aralashadigan, kamroq boshqaradigan hukumat eng yaxshi hukumatdir”.
Neo-konservatorlar aholining kam ta’minlangan qatlamlari foydasiga resurslarni qayta taqsimlash maqsadida yirik kapitalga solinayotgan soliqlarga qarshi chiqadilar. Ular teng taqsimlashning ashaddiy dushmani sifatida davlatning ijtimoiy dasturlarini qisqartirishni talab qiladilar. Ularning fikricha, hozircha davlat kishilar uchun natijalar tengligini emas, balki imkoniyatlar tengligini yaratib berishi zarur! “Davlat sog‘in sigir emas. Davlatning “sog‘iladigan sigir”ga aylanishi insonni buzadi, ishdan chiqaradi; har bir kishi o‘z faoliyatida davlatga emas, balki o‘zining kuchiga hamda o‘zining yaqinlari va hamfuqarolariga tayanishi darkor.
Shunday qilib, konservatizm mafkurasida oila, din, axloq, ayrim ijtimoiy guruhlarning imtiyozli o‘rni xaqidagi eski davrning odat va qadriyatlari yangi, burjua munosabatlari davrining qadriyatlari - individualizm, bozor erkinligi kabi g‘oyalar bilan chambarchas bog‘lanib ketadi. Bu mafkura liberalizm bilan qarama-qarshi turib, G‘arb mamlakatlarining ommaviy ongiga katta ta’sir o‘tkazadi.
Zamonamiz hayotida etarli darajada keng ko‘lamli ta’sirga ega bo‘lgan mafkuraviy oqimlardan biri sotsial-demokratiyadir. Bu mafkura asosan markazda turuvchi kuchlarning siyosiy doktrinasi hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
