Mavzu: shaxsiy kompbyuterlarning asosiy bloklari va ulaning vazifalari. Reja

arra KOMnt

nnc

IpMOK^a

AjIOKft

JIoKan TapMOK

Tap mo k;

6.2 - am. Global tarmoq tuzilmasi

SHunday qilib xalqaro axborot tarmog’i - World Wide Web (WWW) ga poydevor bo’ldi. 1993 yili Mark Anderson rahbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chiqildi. 90 yillar o’rtalarida Internet biznes-ishlovchilar bilan ishlash uchun qo’llanila boshladi. Biroq bu borada turli xil muammolar mavjud edi: tarmoq kanallarini ortiqcha yuklash; axborotni himoyalash;

Internet ning statistik ma’lumotlari quyidagicha:

1981 y. - Internet ga 213 ta komptyuter ulangan;

1983 y. - Internet ga 562 ta komptyuter ulangan;

1986 y. - Internet ga 5089 ta komptyuter ulangan;

1992 y. - Internet ga 727000 ta komptyuter ulangan;

1995 y. - Internet ga 20-40 million komptyuter ulangan;

Internetga joylashgan asosiy g’oyalar.

ISQ ochiq tizimlar o’zaro ta’sir standartini ishlab chiqdi, uning asosiy maqsadi turli darajadagi tarmoq komponantlarining o’zaro munosabatlarini tashkil etuvchi tartiblar va turli xildagi darajalardir.

7-daraja - Amaliy. U tarmoqda amaliy va tizmli dasturlarning o’zaro aloqasini ta’minlaydi. Bu darajada amaliy xizmatlar bajariladi, ya’ni: fayllarni uzatish, olislashgan holda terminalga kirish, elektron pochta va hokazo.

6-daraja - ma’lumotlami takdim etish. Bunda ma’lumotlarni uzatishda kodirovkani bir xillashtirish ta’minlanadi. Tarmoqqa birlashtirilgan komptyuterlar o’rtasida

ma’lumotlar almashuvi uchun fodalaniladigan shaklni belgilaydi. Ma’lumotlarni uzatuvchi komptyuterda bu daraja amaliy darajadan olingan formatdan ma’lumotlarni oraliq formatlarga qayta aylantirishni amalga oshiradi.

5. 
   daraja - seansli. U ikkita gapni turli komptyuterlarga joylash, foydalanish va birikishini tugallash imkonini beradi. Bu darajada quydagilar amalga oshiriladi:
   

Xavfsizlik vositalarini boshqarish.

Ma’lumotlar almashuvini sinxronlash.

Uzilish natijasida seansni qoldirish.

4-daraja - trasportga oid. Ushbu daraja ma’lumotlarni to’g’ri tashishni ta’minlaydi, xatolarni imkon darajasida to’g’rilaydi. Tashish bo’yicha servis xizmatini ko’rsatadi.

3. 
   daraja - tarmoqli ikki mashina o’rtasida aloqani tashkil etadi. Ma’lumotlarni manzillariga jo’natishga va mantiqiy manzilgohlar va nomlarning jismoniy manzillari o’zgarishga javob beradi: jo’natuvchi komptyuterdan qabul qiluvchi komptyutergacha bo’lgan marshrutni belgilaydi; tarmoq shartlariga bog’liq holda ma’lumotlarning o’tish yo’lini belgilaydi;
   

2-daraja - kanalga oid, Tarmoqqa uzatish va tarmoqga olish uchun ma’lumotlarni to’playdi. Ma’lumotlarning jismoniy muhitga kirishni boshqaradi.

1-daraja - hisoblash tarmog’i o’rtasidagi aniq jismoniy aloqani ta’minlaydi.

Ko’pchilik zamonaviy tarmoqlar ISO/OSI etalon modeliga faqat yaqindan mos keladi. Biror xil nomdagi darajalar to’g’ridan-to’g’ri o’zaro ta’sir qilmaydi. Har qanday daraja faqat qo’shni daraja bilangina ta’sir ko’rsata oladi. Qo’shni daraja bilan o’zaro ta’sir ko’rsatish interfeys deb yuritiladi.

Agar biror mashinaning bitta darajasi boshqa mashinaning mos keluvchi darajasiga murojaat qilsa, aslida u interfeys orqali qo’shni pastki darajaga murojaat qilgan bo’ladi. Axborot bir daraja pastga tushadi, chunki u yerda axborot yana qayta ishlanib yanada pastga uzatiladi. Jismoniy darajada axborot aloqa kanali bo’yicha boshqa mashinaga uzatiladi. U yerda teskari jarayon yuz beradi; axborot kerakli joyga yetmaguncha kerakli darajaga ko’tarilaveradi. Bir xil nomdagi darajagi tishimlarning o’zaro ta’sir qoidasi ma’lumotlarni uzatish qoidasi deb yuritiladi. Axborotlarni Internet bo’yicha uzatish asosida paketlar kommunikatsiyasi yetadi. Internet orqali yuboriladigan axborotlar aloxida paketlarga taxlanadigan qismlarga ajraladi. Paket ichida axborot hajmi odatda 1 dan 1500 baytni tashkil eta di. Bu biror foydalanuvchi tomonidan aloqa tarmog’ining monopoliyallashning oldini oladi va qolganlarga teng xukuk va imkoniyat yaratadi. Barcha axborot paketlari tarmoq bo’yichaular uchun umumiy bo’lgan joyga yubriladi. Har bir paket belgilangan joyga yetib kelishidan oldin turli marshrutlar buylab harakatlanishi mumkin. Biz marshrut degan ma’lumotlarni uzatish tarmog’i uzellarining ketma-ketligini tushunamiz. Qabul qilish oxirida paketlar yana tegishli tartibda to’planadi.

1. 
   PROTOKOLLAR
   

Protokol qoidani belgilaydi. Buqoida asosida ikkita dastur yoki ikkita komptyuter birgalikda harakatlanadi. Ayrim protokollar ma’lumotlar harakatini boshqaradi, ayrimlari xabarlarni butunligicha tekshiradi, yana birlari esa ma’lumotlarni bir formatdan boshqasiga o’tkazadi.

Internet buylab yuborilgan har-bir axborot protokol orqali kamida uch daraja buylab o’tadi.

Tarmoq daraja - bunda xabarni bir joydan ikkinchi joyga yetkazish kuzatib boriladi. Transport daraja - bunda uzatiladigan xabarlar butunligi kuzatiladi.

Amaliy daraja - xabarlarning komptyuter formati kishining ma’lumotni qabul qilish uchun kulay ko’rinishga o’zgaradi.

Internetda ikkita asosiy protokoldan foydalaniladi:

1. 
   IR (Internet Rrotosol) - tarmoqlararo protokol, ma’lumotlarni aloxida paketlarga ajratadi. U qabul qiluvchining manzili (IR-manzil) bo’lgan sarlavxa ta’minlaydi. Ularning belgilangan punktga to’g’ri ketma-ketlikda yetib borishi protokol bilan kafolatlanmaydi. Ushbu protokolning muxim vazifalaridan biri - bu marshrutlash (Internet bo’yicha yul tanlash. Paketlar shu yul orqali uzatiladi). IRprotokoli mantiqiy birikishlarsiz ishdaydi, u xatolarni aniqlamaydi va to’zatmaydi.
   
2. 
   TCR (Transmission Control Rrotocol) - transport darajali protokol - u paketni to’g’ri yetkazib berishga javob beradi (6.1-jadval). Internet IR protokolini va TCR oilasiga mansub protokollardan birini kafolatli qo’llab-quvvatlaydigan ko’plab tarmoqlarni birlashtiradi. Qoida bo’yicha TCR/IR atamasi TCR va IR protokollari bilan bog’liq barcha narsalarni anglatadi. U butun bir protokollar oilasini qamrab oladi. Internetda ko’pgina amaliy protokollar mavjud bo’lib, ular Mail, telnet, ftr, archie, gorher, WAIS, World Wide Web kabi dasturlar foydalaniladi. Masalan fayllarni jo’natish protokolli (FTR), olislashgan mashina terminal emulyatsiyasi protokoli (telnet), oddiy pochtaning jo’natish protokoli (SMTR), nomlarning (DNS) domen (mintaqaviy) tizimli protokoli, marshrutlashning axborotlashgan protokoli (RIR), va xokazo. TCR/IR protokoli avvaliga global tarmoqqa mo’ljallangan edi.
   

6.1-jadval

TCR/IR oilasi 4 - darajali sxema bo’yicha tashkil etiladi.

TCR/IR	ISO/OSI
Amaliy dasturlar Transport darajasi Tarmoqlar darajasi Tarmoqqa kirish darajasi	Amaliy dasturlar darajasi Ma’lumotlarni aks etish darajasi Seans darajasi Transport darajasi Tarmoq darajasi Kanal darajasi Jismoniy daraja

Transport darajasi - ma’lumotlarni komptyuterdan komptyuterga yetkazib berishni ta’minlaydi.

Tarmoqqa kirish darajasi - apparat interfeyslari va ushbu apparat interfeyslari drayverlari.

Nazorat savollar:

Internet nechanchi yili tashkil topga-n?

Interfeys deb nimaga aytiladi?

Protokollar nima uchun kerak?

Protokollarning turlarini tushuntiring.

SPARC Station nima?

Modulyatsiya va demodulyatsiyani tushuntiring.

FKS nima?

Komptyuterlar o’rtasida telefon liniyasi nima uchun kerak bo’ladi?

20- mavzu: Komptyuter tarmoqlari yordamida elektron kitoblarni o’zlashtirish.
Gipermedia kitoblar, mulbtimedia kitoblar. Giper murojaat qilish printsiplari.
Informatsiyalarni qayta ishlashning hozirgi zamon vositalari.

REJA:

1. 
   Mulbtimediya va uni qo’llanilishi.
   
2. 
   Mulbtimediya sistemasini o’rnatish uchun kompbyuterlarga qo’yiladigan talablar.
   
3. 
   Ovoz kartasi va uning turlari.
   
4. 
   Hozirgi zaman informatsion sistemalar dasturlari.
   

Multtimediya va uni qo’llanilishi.

Tayanch so’z va iboralar: Mulbtimediya, ko’p muxit, CD-ROM, vint, informatsiya uzatish tezligi, lazer disk, kopakt disk, mikroprotsessor, operativ xotira, tashqi xotira, chastota, xotirlash hajmi, video sistema, razryad, ovoz kartasi, ovozni sintez qilish, kartani ishlash pritsipi, WT, FM, ovoz kartasi turlari, MIDI, dastur, INSTALL, ‘ffice, NetWare, ilova, operatsion sistema, drayver.

Informatsion texnologiyadagi “Mulbtimediya” (multimedi) terminini “ko’p muxit” deb tushunish mumkin. Mulbtimediya - bu maxsus texnologiya bo’lib, maxsus dastur ta’minoti va texnik vositalar asosida kompbyuterda oddiy matnli informatsiyalarni ovoz va harakatlanuvchi ob’ekt bilan bog’laydi. Mulbtimediya quyidagilarni tashkil qiladi. Kompbyuterni berilganlar va mulbtimediya ovoz chiqaruvchi informatsiyalariga murojaat eta oluvchi texnik vositalarni;

murojaatni va ovozni o’qishga xizmat qiluvchi dastur ta’minoti;

Mulbtimediyada informatsiya saqlovchi qurilma.

Mulbtimediya sistemasini o’rnatish uchun komptyuterlarga qo’yiladigan talablar.

Kompbyuterni mulbtimediya vositasi sifatida qurish uchun ba’zi minimum apparatga ega bo’lishi kerak. Xalqaro tajribalarni ko’rsatishga, hozirgi zamon mulbtimediyasi dastur ta’minotini qo’llash uchun personal kompbyuterga quyidagi talablar qo’yiladi:

mikroprotsessor 486 SX takt chastotasi 25 Mgts dan kichik bo’lmasligi;

Operativ xotira hajmi 4 Mb dan, qattiq magnit diks hajmi 160 Mb dan kichik bo’lmasligi; videosistemani imkoniyati 640X480 va ranglar soni 65536 dan kam bo’lmasligi; ovoz kartasi va akustik kolonkalar;

SD-Rom sisatemasi.

Mulbtimediyada asosiy informatsiya tashuvchi sistemasida CD-Rom (Compact Disk Read-Only Memory) qurilmasida qo’llanuvchi kompakt disk hisoblanadi. CD-Rom egiluvchan magnit diskka va vinchester o’rtasidagi joyini egallaydi. Uning xotirasi hajmi 650 Mb atrofida. CD-Rom qurilmasidan kompakt disk oson olib, qo’yiladi. Diskdan informatsiya uzatilishi tezligi vinchesternikidan ancha past. Informatsiya kompakt lazer

diskdan o’qiladi xolos. Unga informatsiya tayyorlovchi zavod tomonidan yoziladi.

Diskdan informatsiya uzatilishi uni aylanish tezligiga bog’liq hozirda 12 va 24 tezlikni CD-Rom lar qo’llanilmokda.

CD-diskovod Komptyuterga apparat xolida o’rnatilib asosiy plataga maxsus shlef yordamida ulangandan keyin diskovodning drayveri Komptyuter operativ xotirasiga yuklandi. Drayver yuklangandan keyinoq CD-diskovodni sistema navbatdagi logik disk (D: yoki Ye:) kabi ekranga ochadi. Undagi informatsiyalarni oddiy vinchester (C: logik disk) kabi bemolo o’qish, boshqa joyga nusxa olish mumkin.

CD-Rom hajmi katta informatsiyalarni saqlay olishi mumkinligi uchun kuydagi xollarda keng qo’llaniladi:

Birinchidan, CD-Rom dan ixtieriy dastur maxslotlarini uzoq vaqt saqlash mumkin. Bu esa sanoat va jamiyat uchun zarur bo’lgan informatsiyalarni to’plamlarini saqlash imkoniyatlarini beradi.

Ikkinchidan, Komptyuter sistemalarini INSTALL dasturni saqlash va ulardan foydalanib sistemalarni personalp Komptyuterlarga o’rnatish.

Ovoz kartalari va ularni tiplari.

Ovoz kartalari yordamida ovozni sintez qilishni ikkita metodi mavjud:

WT(Wave Table-to’lqinlar jadvali)-oldindan yozilgan raqamli ovozlarini chiqarishni - Samrles deyiladi. Qisqa vaqt ovoz beruvchi instrumentlar odatda to’la yoziladi. Qolganlari boshi va oxiri yozilib o’rtada yozilib qaytaruvchi qismlari yoziladi. Ovoz balandligini o’zgartirish uchun o’qish tezligi o’zgaradi.

Bu metodni yutug’i-ovozni xaqiqiysiga o’xshashligi va ovoz olishni soddaligidir. Kamchiligi ko’pchilik parametrlarni vaqt bo’yicha o’zgartirib bo’lmasligidir.

Aytib o’tish kerakki, ko’pchilik musiqa platalarida WT sintez metodida ishlovchilari eski sistemasidaligidadir.

FM (Frequency Modulation-chastota modulyatsiyasi)-ovozni bir necha signal gineratorlari yordamida sintez qilish. Odatda sinusoidal generator kuzda tutiladi. Har bir generator chastota boshqarish va signal amplitudasini boshqarish sxemasiga ega.

Metodni yutug’i oldindan yozib qo’yilgan ovoz yo’kligi va xotira kerakmasligidir. Kamchiligi juda oz tembrlar mavjudligidir.

MIDI (Misical Instrument Digitalb Interface)-muzikal instrumentlarni raqamli interfeysi. U boshqarish sistemasini va bir necha instrumentlarni birlashtirilishi.

MIDI deyilganda instrumentlarni ulash-kabeli razyomini metodlari, signallarni uzatish metodlari va instrumentlar o’rtasida xabarlar, buyruqlari yigindisi. ko’pchilik xabarlar real vaqtda uzatilib klaviaturaga ta’sir unda seziladi.

Ovoz kartalarini ishlatilish maqsadiga karab uch gruppaga bo’linadi:

-faqat ovozli, faqat raqamli yozish va o’qishni bajaradi. Bu platalar faqat uzliksiz ovoz oqimini magnitafon singari yozadi va o’qiydi.

-faqat muzikali,muzikali sintezatordan iborat. Bu platalar zunga uzun bo’lmagan muzikalarni generatsiyalanishini protsessordan olingan buyruq asosida amalga oshiradi.

-Kombinatsiyalashgan platalar, bunda muzikasiz sintezator raqamli ovoz bilan kushiladi.

Kombinatsiyalashgan kartada bir-biriga unchalik bog’lik bo’lmagan to’rta blokga bo’lishi mumkin:

1. 
   Blok, raqamli yozish va o’qish bloki. Anolog signalini raqamiga, raqamlini analog signaliga aylantirish. U analog-raqamli aylantiruvchi va boshqarish qismidan iborat.
   
2. 
   Blok sintezator.
   
3. 
   Blok MRU.Tashqi MIDI-interfeysi orqali berilganlarni qabul qilish va uzatishni bajaradi.
   
4. 
   Miksher bloki. Analog signallarni satxini, komo’tatsiyani boshqarishni tashkil etiladi. Miksher tarkibiga oldindan, oralik va chiqish signallarni kuchaytirgich kiradi.
   

Hozirgi zaman informatsion sistemalar dasturlari.

Hozirgi zamon informatsion texnologiyani asosiy rivojlanish soxalardan biri ofis ilovalari amaliy dasturlar paketini yaratish yo’nalishidir. Amaliy dasturlar insonlarni zerikarli hisob ishlaridan ozod qilib ijodiy ishlar bajarishga vaqtlarini orttiradi.

“Office” so’zini tarjimai kontora (idora) degan ma’noni beradi. So’zni ma’nosidan kelib chiqib shuni aytish kerakki, u yerda informatsiyalarni qayta ishlab ma’lum formaga solinib, tayyorlanib, saqlanib zaruriy xollarda olinadi.

Demak ‘ffice ilova dasturlari bitta kontorada olib boriladigan ilmiy texnikaviy masalalarni yechish, informatsiyalarni qayta ishlash va zaruriy xujjatlarni tayyorlash ishlari uchun mo’ljalanadi. Ularni umumlashtirib quyidagini keltirish mumkin.

1. 
   Har hil matnli infomatsiyalarni ya’ni, xat, hisobot, telefonnogramma, jadval va boshqalarni qayta ishlash.
   
2. 
   Moliviy va tijorat hisoblarini maxsus jadval va rasmlar bilan to’zish.
   
3. 
   Buxgalteriya hisobotlarini yuritish, operatsiyalarini bajarish. Kirim va chiqimlarni hisobini yuritish va xokozolar.
   
4. 
   Elektron pochta: matnli va grafik informatsiyalarni ma’lum masofadagi adreslargajo’natish; jo’natiladigan xabarni qabul qilish, registratsiya qilish;
   
5. 
   Xodimlarni ishlarini boshqarish (xodimlarga korxona xolatidan kelib chiqib ish grafigini to’zish, kadrlar hisobini yuritish.
   

Hozirda yuqoridagi ishlarni bajara oladigan ofislar ilovalar keng tarqalgan, Masalan: Lotus troyka (matn redaktorlari AmiPro, elektron jadvallar Lotus

1-2-3),Microsoft office (matn protsessori Word, elektron jadval Excel, Access) va boshqalar.

Nazorat savoUari:

1 .Mulbtimediya nima?

2. 
   CD-ROM deganda nimani tushinasiz?
   
3. 
   Ovoz kartasini vazifasi nima?
   
4. 
   Kompakt disklarni asosiy yutuklari nimada?
   
5. 
   Mulbtimediya nima?
   
6. 
   Mulbtimediya nima uchun ishlatiladi?
   
7. 
   Multtimediyaning tarkibiga nimalar kiradi?
   
8. 
   Hozirgi zamon Multtimediyasi dastur ta’minotim qo’llash uchun personalp Komptyuterga qanday talablar qo’yiladi?
   
9. 
   SD-ROM nima degam?
   
10. 
    WT nima?
    

ADABIYoTLAR

ASOSIY ADABIYOTLAR

V.G. Olifer, N.A. Olifer “Kompbternbie seti. Printsipbi, texnologii, protokolbi” «Piter»

2001 g.

V.G. Olifer, N.A. Olifer «Setovbie operatsionnbie sistembi» «Piter» 2003 g.

N. V. Makarovoy «Informatika» M: 2000 g.

V. A. Ostreykovskiy «Informatika» vbisshaya shkola M: 2000 g.

Pod redaktsii N.V. Makarovoy «Informatika praktikum po texnologii rabotbi na kompbtere» Finansbi ierarxiya statistiki 1997 g

QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR

Pod redaktsiya A.D. Xomonenko «Osnovbi sovremennbix kompbyuternbix texnologii» Sankt - Peterburg «Koronb print» 1998 g.

Zalogolova i dr. «Informatika» zadachnik - praktikum tom 1.2 Moskva, laboratoriya bazovbix znaniy. 2000g.

D. Givaney, R.Rosser. «Mikroprotsessorbi ierarxiya mikrokompbyuterbi» Moskva «Mir» 1982g.

V. N. Kasatkin «Informatsiya algoritmbi EVM» Moskva. «Prosveshenie» 1991 g.

V. A. Mishenko i dr. «Logicheskoe proektirovanie BIS» Moskva. «Radio i svyaz» 1984g.