|
Shaxsning yo’naltirilganligi. Agar biz kishi nima uchun faollashib kolayotgani xakidagi masalani xal
etayotib, nimagadir yoki kimgadir, zarurat mavjudligi xolatini ifodalaydigan extiyojning faollikka olib boradigan
moxiyatini taxlil kilar ekanmiz, u xolda bunday faolli nimalar evaziga yuz berishini aniklash uchun uning yunalishi
nima bilan belgilanishini, bu faollik kayokka va nimaga karatilganligini taxlil kilib chikamiz.
Shaxsning faoliyatini yunaltirib turadigan va mavjud vaziyatlarga nisbatan boglik bulmagan barkaror
motivlar majmui kishi shaxsining yunaltirilganligi deb ataladi.
Ukuvchining xulk-atvorini yaxlit xolda karab chikkan va uning psixologiyasini taxlil etgan xolda uning
barkaror mayllarini aniklash lozim. Fakat shunday kilgan takdirda uspirinning muayyan xatti-xarakatni tasodifan
yoki konuniy tarzda kilgani xakida xulosa chikarish, uning takrorlanish extimolini oldindan kura bilish, shaxsning
xislatlaridan biri paydo bulishining oldini olish va boshkalarining rivojlanishini ragbatlantirish mumkin buladi.
Motivlar oz yo kup darajada anglangan bulishi yoki umuman anglanilmagan bulishi xam mumkin.
Shaxsning yunaltirilganligida anglangan motivlar asosiy rol uynaydi. Kishi extiyoj ob'yektini maksad deb
anglagn xolda uzining shaxsiy maksadlarini uzi kirgan jamoaning maksadlari bilan boglaydi va uz maksadlarini
tegishli ravishda uzgartiradi, mazmunga tuzatishlar kiritadi, yoxud jamoaning, jamiyatning maksadlariga mos
kelmay kolgan takdirda ularning nikoblaydi.
Istikboli anglaydigan kishiga xos ta'bi xiralik,kechinmalarga karama-karshi ularok ruxsizlik xolati
frustrasiya deb ataladi. Bu kishi maksadiga erishish yulida real tarzda bartaraf etib bulmaydi deb xisoblangan yoki
shunday deb idrok etiladigan tuskinliklarga, govlarga duch kelgan xollarda yuz beradi.
Qizikishlar. Qizikish-biron bir soxada tugri muljal olishga, yangi faktlar bilan tanishishga , vokelikni ancha
tula va chukur aks ettirishga yordam beradigan motivdir. Individ uchun kizikish, sub'yektiv tarzda olinganda, bilish
jarayoni tusini kashf etadigan ijobiy xissiy oxangda, ob'yekt bilan chukurrok tanishishga, u xakda kuprok bilish, uni
anglab yetishga bulgan istakda namoyon buladi.
Qizikishning faoliyat farayonlaridagi roli benixoya kattadir. Qizikishlar shaxsni uzida bilim olish va anglab
yetish borasida xosil bulgan ishtiyokni kondirish yullarini va usullarini faol tarzda izlashga majbur etadi. Shaxsning
yunaltirilganligini ifodalaydigan kizikishning kondirilishi, odamda, uning sunishiga olib kelmaydi, aksincha, uni
kayta kurgan, boyitgan va chukurlashtirilgan xolda biolish faoliyatining yanada yuksak darajasigamos keladigan
yangi qizikishlarni keltirib chikaradi.
Shunday kilib, kizikishlar bilishning doimiy kuzgatuvchi mexanizmi sifatida namoyon buladi.
Qizikishlar mazmuniga, maksadlariga, mikyosi va barkarorligiga kura tasnif kilinishi mumkin.
Qizikishlarning mazmun jixatidan farki bilan extiyojlarini ob'yektlarini va ularning mazkur faoliyat
maksadlari uchun va, kengrok kilib olganda, shaxs mansub bulgan jamiyat uchun real axamiyatini kursatadi.
Kishida kuprok nimaga kizikish paydo bulishi va uning bilish extiyojlari ob'yektining ijtimoiy kimmati psixologik
jixatdan muxim axamiyatga ega. Maktabning eng muxim vazifalaridan biri-usmirlik yoki yoshlarning faol bilish va
mexnat faoliyatiga ragbatlantiradigan va maktabdan tashkarida xam saklanib kolishi mumkin bulgan jiddiy va
sermazmun kizikishlarini uygotishdan iboratdir.
Qizikishlarning maksad jixatidan farki bevosita va bilvosita namoyon buladigan qizikishlarning borligini
aniklaydi. Bilvosita qizikishlar axamiyatga molik ob'yektning xissiy jixatdan jozibaliligi tufayli yuzaga keladi.
("Buni bilish, kurish, anglab yetish men uchun kizikarli"-deydi kishi.) Bilvosita kizikishlar biron bir narsa (masalan,
ta'lim olish)ning real ijtimoiy axamiyati bilan uning shaxs uchun subektiv axamiyati bir-biriga mos kelgan. (Bunday
xolda kishi: "Bu meni kiziktirgani uchun xam kizikarlidir!"-deydi) takdirda paydo buladi Mexnat va ukish
faoliyatida xamma odam xam bevosita xissiy jozibaga ega bulavermaydi. Shuning uchun xam mexnat jarayonini
ongli tashkil etishda yetakchi rol uynaydigan bilvosita kizikishlarni tarkib toptirish muximdir.
Qizikishlar uzining kengligi buyicha xam fark kiladi. Bir xil odamlarda qizikishlar bir soaga karatilgan
bulishm mumkin, boshkalarda esa barkaror aamiyatga ega bulgan kuplab ob'yektlarga bulingan buladi.
Qizikishlarning tarkokligi kupincha shaxsning salbiy xislati sifatida yuzaga keladi, lekin ayni chogda qizikishlarning
152
keng mikyosliligini kamchilik tarikasida talkin kilish notugri bulur edi. Shaxsning kungildagidek rivojlanishi,
kuzatishlar kursatganidek, kizikishlar mikyosini tor emas, aksincha keng bulishini takozo etadi.
Qizikishlar barkarorligi darajasiga kura xam xar xil bulishi mumkin. Qizikishning barkarorligi uning
nisbatan jadal tarzda namoyon bulishi uzok davom etishi bilan ifodalanadi. Shaxsning asosiy extiyojlarini eng
kuprok darajada namoyon kiladigan va shu boisdan xam uning psixologik tuzilishiga xos xislatlarga aylanib
koladigan kizikishlari barkaror xisoblanadi. Barkaror kizikish kabi kobiliyatlari uygonishining bir kurinishi bulib,
shu jixatdan xam muayyan darajada muxim kimmatga egadir.
Qizikishlar-shaxs faoliyatini asoslashning birdan-yuir emas, lekin muxim jixatidir. Xulk-atvorning muxim motivlaridan biri
e'tikoddir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
