Mavzu: Sharq mutafakkirlarning jismoniy tarbiya xaqidagi qarashlari

1.Maktabgama yoshdagi bolalar aqliy kamolotida Ibn Sinoning o’ziga xos pedagogik karashlari

Inson bor ekan, hayot bor, o’zgarish, yangilanish jarayoni davom etaveradi.Shunga muvofiq, inson o’zi kashf qiladi, izlanib yangilik yaratishga urinadi. Buni barchasini inson zoti o’z ongi, akl-idroki orqali amalga oshiradi. Bola tug’ilganidanoq, ilk yoshidan ya’ni maktabgacha davridan boshlab biz yosh yangi avlodni tarbiyalab, barkamol voyaga yetkazishda o’z hissamizni qo’shar ekanmiz, eng avvalo ta’lim tizimida tub kashfiyotlar olamiga kirib borishimiz kerak. Yana shuni bilib olishimiz zarurki, maktabgacha yoshdan boshlab yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish haqidagi goyalarni, nazariyalarni amaliy aqamiyatini chukur anglab yetishbizning,tarbiyachi- pedagoglarningmas’uliyatlivazifamizdir, burchimizdir.

Ibn Sinononing fikricha, tarbiya insonda iarsa va xddisaga nisbatan ongli munosabatda bo’lishni takozo etadi, deydi. Chunki onglilik inson baxtining asosi, zaminidir. Har bir inson aqliy, jismoniy jiqatdan kuchli, yetuk bo’lishi lozim. Agarda u bu xislatlarga ega bo’lmasa, jamiyatning tom ma’nodagi a’zosi bo’lolmaydi va jamiyatga foyda xdm keltira olmaydi. Shunga ko’ra, xar bir inson bu xislatlarni egallagan xolda kamol topishi zarur.

Inson ongli suratda xarakat qiladi va bu xarakat natijasini biladi, ya’ni u kelajakni o’ylab xarakat kilishga intiladi. Anik maqsad bilan qarakat qilishi insonni va jamoani yomonlikdan saqlaydi, yaxshi ishlar kilishga yo’llaydi, unda ishonch tuyg’usini uyg’otadi.Ibn Sino yaxshilik va ezgulikka olib boruvchi akliy kamolotga erishish, yuksak axloq qoidalarini egallash, yosh avlodning aqliy tafakkurini rivojlantirishag yordam beruvchi tadbirlar orqali ta’lim-tarbiyani izchil amalga oshirish mumkinligini aloxida kayd etadi. Alloma bolani ona qornidalidanok va tugilganidan boshlab tarbiyalash masalasiga aloxida e’tibor qarkgib, bu tartib o’z vaqtida bolani ovqa^lantirish, cho’miltirish, uxlatish va yo’rgaklash kabi tartib koidalaridan iboratdir.

Bularni xam muayyan tizim asosida amalga oshirish darkor. Chaqshyuqlik davrida bola tabiatini mustaqkamlashdagi muxim vositalar asta-sekin tebratish, musiqa eshittirish, ashula aytishdan iborat bo’lib, ular ma’lum tartib bilan amalga oshirilsa, bola yaxshi uxlaydi. Tebratish uning tanasiga, musiqa esa uning ruqiyatiga orom baxsh etadi. Ibn Sino yosh bola tarbiyasini muayyan izchillikka va kun tartibi... ularning tanasi va nafspni salomatligini saqlash va o’sishini ta’minlashga qaratilgan bo’lmogi darkor, deydi. Bularning xammasi bolaning tanasi va ruxiyati muvozanatini saklash uchun xizmat qilishi lozim. Shunday qilib, bola tarbiyasi - bu izchil va asta-sekin amalga oshiriladigan tizimdan iboratdir, deb ta’kidlaydi, alloma.

Bolani tarbiyalashda eng avvshyu, oilada ota-onaning eng asosiy vazifasidir. Shuningdek, o’z kamchiliklarini tuzatishga qodir bo’lgan ota-ona tarbiyachi bo’lishi lozim. Axloqiy va aqliy tarbiyada muxim vositalardan biri bolaning izzatnafsiga, g’ururiga tegmagan xolda, bola bilan yakkama-yakka suqbatda bo’lish, unga nasiqat qilishdir.Nasiqat qilishda suqbatdoshga niqoyatda qurmat bilan yondoshish, uni kamsitmaslik kerak. Ortiqcha so’z aytib, uni zeriktirmaslik qam zarur. Bir xil nasiqatlarni qaytara berishlik bolaning ongiga ta’sir qiladi. Ibn Sino bu qaqda shunday deydi: " Sening fikrlaring bolani yuragiga yetib borib, unga o’ylab, fikr yuritib ko’rishga imkon bersin... Agar sening suqbatdoshing yoki do’sting sening so’zlaringga va nasihatingga e’tibor berayotganini sezsang, suqbatni xavas bilan davom etgir".Alloma bolada yuksak axloqiy xislatlarni mehnat, jismoniy va aqliy tarbiya bilan uzviy qolda

shakllantirishni uni barkamol inson qilib kamol goptirishda asosiy omil deb biladi. Umuman olganda, Ibn Sino bolaning shaxsiy xislatlariga, ruxiyatiga e’tibor berib, uning aqliy xususiyatlari, ruhiyati, meqnatssvarligi, bilimi, tafakkuri, irodasiga asoslangan qolda ta’lim-tarbiya ishini olib borish kerakligini o’zining dolzarb fikr,qarashlari bilan umuminsoniy pedagogik qadriyatlarni boyitdi.

Bola balogatga yetguncha, oilada ota-ona o’z vazifasini bajarib borishi kerak. Avvalombor, otaning majburiy vazifalaridan birch o’z farzandiga yaxshi va munosib nom berishidir. Bolani emizish davri tugab, Mustaqil ovqatlanish davri boshlanishi bilan ota uning axloqiy tarbiyasiga kirishib, shu orqali aqniy tafakkurini xam muqitga mos tarzda rivojlantira borishi zarur. Maqsadga erishish uchun tarbiyada bolani ba’zan maktash,ba’zan jazolash xam kerak. "Bola soglom, baquvvat bo’lib, so’zlashuv nutqini yaxshi tushuna boshlagandan so’ng, u savod o’r anishga qobil bo’ladi va shundan keyin savodl a o’rgata boshlash kerak.

Eng avvalo, axlokiy va akliy tarbiya usullarini yaxshi egallagan, irodali, dono, gamxo’r va dinga ishongan tarbiyachi va o’qituvchi tanlash kerak bo’ladi. U soglom, tozalikni sevuvchi, sofdil va odamlarga yaxshi muiosabatda bo’la oladigan tarbiyachi bo’lishi kerak.

Ibn Sinoning barkamol shaxs tarbiyasida "sezgirlik" xislatiga aloxida urg’u berganligini ko’rishimiz mumkin. Chunki allomaning o’zi qam sszgir va ziyraklikda tengi yo’k barkamol inson bo’lganlar. Buni yerkin dalili sifatida Ibn Sino xaqida dono xalqimiz yaratgan rivoyatlardan shu o’rinda keltirib o’tish joizdir.

"Sezgirlik"

Vir kuni Vuxoro amiri Lbu Ali Ibn Sinoning uyida suxbatlashib o’tirib, uni sinab ko’rmoqmi bo’libdi. U xizmatchilarga Ibn Sino o’tiradigan kursining to’rtta oyogi tagiga to’rt tanga ko’yib ko’yishni buyuribdi. Xizmatchilaram amirning

aytganini bajo keltirishibdi. Ibn Sino uyiga kirib, o’z o’rniga o’tiribdi va xayron bo’lib, xadeb dam shipga, dam pastga qarayveribdi. Shupda amir Abu Ali Ibn Sinoga qarab:

Olimimiz nega buncha xayron qolayaptilar, sababini bilsak, - debdi.

Xayronman,- deb javob qilibdi Ibn Sino,-yo mening o’rnim sal yuqoriga ko’tarilgan, yo osmon sal pastrokka tushib, yerga yaqinlashganday ko’rinadi.

Amir bu gapni eshitib, Ibn Sinoning sezgirligiga juda qoyil qolgan ekan.

Shunday ekan, Ibn Sino sezgirlikda tengi yo’q inson, komil fazilatli

shaxs bo’lgan. Uning boy merosidan ilmiy-ijodiy, pedagogik barkamollik goyalaridan ruxlanib, yangi avlodni ushbu buyuk siymo timsolida faxrlanish xissini uygotsak, nur ustiga a’lo nur bo’ladi "Buyuk bobomiz merosidan faxrlanamiz"
MTM ning maktabgatayyorlov guruxlari uchun mashg’ulot ishlanmasi (Vuyuk siymo Ibn Sino ijodisgi asosida maktabgacha yoshdagi bolalarni tanishtirish ahamiyati xususida)

Mashgulot maqsadi: Buyuk alloma Abu Ali Ibn Sino msrosi asosida maktabgacha yoshdagi bolalarni barkamol tarbiyalash, ularni ajdodlarimizga bo’lgan yuksak xurmat-e’tibor xissini shakllantirish, ulug mutafakkir ijodiyotidan faxrlanish va ardoqlash farz ekanligini yosh avlodning qalbi va ongiga yetkazish.

Mashgulot uchun kerakli jixozlar: Allomaning namunaviy portreti, Ibn Sinoga bagishlangan kitob va risolalar, ko’rgazma va bukletlar, va x.k.o. lar.

Mashgulot borishi: Charbiyachi: Bolalar, bugun biz sizlar bilan buyuk daho inson, mashxur tabib, alloma Abu Ali Ibn Sino haqida so’z yuritamiz.Shu bilan birgalikda ushbu olimning xayoti va ijodi xaqida ken[^- va boy bilimlarga ega bo’lamiz.Sizlarga Ibn Sino qanday inson bo’lganligi xaqida ma’lumotlar berib, birgalikda tanishib chikamiz.Kelinglar, unda bolajonlar, ushbu rasmga

e’tiboringizni qarataman ( Ibn Sinoning portreti ko’rsatiladi) Abu Ali Ibn Sino bobomizga diqqat bilan qaranglar, qanday ulug inson ekanliklarini payqab olish xech qiyin emas.To’grimi, bolajonlar! Ibn Sino kuchli iste’dod va o’tkir xotira egasi bo’lganlar. U 10 yoshidanoq, K^ur’oni Karimni yod olgan. 10-13 yoshlaridan boshlab esa boshlangich matematika, falsafa, badiiy adabiyot, musika ilmlarini mukammal egallay boshlagan.18 yoshga kirganda esa, tibbiyot soxasida yetuk mutaxassis - tabib-xakim bo’lib tanildi. U shox Nux Ibn Mansurni davolaydi. Evaziga esa saroy kugubxonasidagi barcha noyob kitoblarni o’qish uchun ruxsat oladi. Ibn Sinoni sharkda "Shayx-ul-rais^,,, g’arbda esa "Avitsena" deyishadi. Ibn Sino 57 yoshida vafot egganlar, deb o’z xikoyasini tarbiyachi yakunlaydi va murojaat kiladi.Bolalar tiiglaganlarini qayta xikoya kilishi orqali javob beradilar.

1.