36
2-БОБ. ШАХС ПСИХОЛОГИК ҚИЁФАСИ ДИАГНОСТИКАСИ ВА
КОРРЕКЦИЯЛАШ МУАММОЛАРИ
2.1. Шахснинг психологик қиёфасини ўрганиш усуллари
Жаҳон
психологиясида
дастлабки
шахс
сўровномасининг
яратилганлигига бир асрлик тажриба борлигига эътибор қаратиладиган
бўлса, Ўзбек маҳаллий муҳити учун шахс сўровномалари устида олиб
борилаѐтган изланишларнинг аҳамияти методикаларни ишлаб чиқишдан кўра,
уларни амалга татбик этиши билан характерланади. Illy боис шахс
психодиагностикаси борасида олиб борилаѐтган
изланишлар замирида бир
қатор ѐкдашувлар мавжуд. Улар ўзларининг назарий қарашларини амалий
жиҳатдан асослашга харакат килишларини хам эътироф этишимиз мумкин.
Бугунги кунда республикамизда амалга оширилган психологик тадқиқотларда
Г.ЮАйзенкнинг "Экстраверсия, интроверсия ва нейротизмни ўрганиш
сўровномаси", Р.Б.Кеттеллиинг "Шахсни 16 омил орқали ўрганиш
сўровномаси", Я.Стреляунинг "Темпераментни ўрганиш" сўровномаси,
Л.Т.Ямполскийнинг "Психодиагностик тести" ва бошка методикаларини
намуна сифатида келтира оламиз. Ушбу
методикалар бугунги кунда
психологик амалиѐтга махаллий психологлар томонидан татбик этилиб
келинмокда.
Шундай методикалар сирасига замонавий шахс назарияларида шахсга
омилли ѐндашувни асослашга харакат қилаѐтган усулларидан бири "Катта
бешлик" "(Буюк бешлик)" шахс сўровномасидир. Ушбу методика америкалик
психологлар РМакКрае ва П.Коста (1983-1985 йиллар)
томонидан ишлаб
чиқилган бўлиб, унинг охирги шакли 1992 йилда NEO PI (ушбу
кискартирилншни кенгайтириб ѐзилганда "Невротизм,
экстраверсия,
очиклик-шахсни ўрганиш сўровномаси" кўринишга эга) ном билан такдим
этилди. Муаллифларнинг фикрича бешта бир бирига боғлик бўлмаган
невротизм, экстраверсия, очиқлик, ҳамкорлик ва виждонлилик омиллари
шахснинг психологик қиѐфасини адекват бахолаш учун тўлақонли асосга эга.
37
Ўтган даврда "Катта бешлик" тест сўровномаси хорижда, хусусан
Россияда оммабоп ва амалий аҳамиятта эга бўлди. Ушбу сўровноманинг рус
маданий
мухитида
В.Е.Орлов,
А.А.Рукавишкин
ва
Й.Г.Сенинлар
хаммуаллифликда мослаштирганлар. Ушбу
тестнинг шаркда япониялик
Хийджиро Теуйн 1999 Йилда мослаштирган. Мазкур сўровноманинг
тузилишида беш омил узида 75 та жуфтли карама-карши стимуллардан
таркиб топган. Стимуллар Лайкертнинг беш боскичли (-2;-1;0;+1;+2) бахолаш
шкаласига асосланиб бахоланади.
Тестнинг шкалаларини акс эттирувчи бешта омил куйидагилар:
экстроверсия интроверсия; богликлик ; узини назорат килиш -импульсивлик;
эмоционал бекарорлик - эмоционал баркарорлик;
экспрессивлик -
амалиѐтчиликдан иборат. Мазкур методиканинг умумий жихатлари
тугрисида шахс психологиясидаги назарий маълумотлари оркали
укувчиларимиз
таниш булганлиги сабабли, унинг махаллиЙ шароитимизда
мослаштирилган варианта тугрисида суз бормаѐтганлиги табияйдир.
Биз амалиѐтда урганган бошка шахсни урганиш сўровномалардан
фаркли тарзда "Катта бешлик"нинг хар бир шкаласининг таркибида хам
бештадан омил мужассамлашган. Бу эса шахснинг
психологик портретини
ѐритишга хизмат килувчи хар бир шкаланинг таркиби тузилмасини келтириб
утишни такозо этади:
Do'stlaringiz bilan baham: