|
O`zbekistonnig yer resurslari.
Osiyoning ikkita buyuk daryolari oralig‘ida joylashgan O‘zbekiston, haqiqatdan ham boy tabiiy landshaftlarga, yer osti boyliklari va resurslariga ega. Raqamlar ham shundan dalolat beradi. O‘zbekiston yer fondining umumiy maydoni 44,9 mln. gektarga teng. Hozirgi paytda O‘zbekiston yer fondining 9,7 % (4315,7 ming gektar) sug‘oriladigan dehqonchilik bilan band, 2 % ga yaqini (756,3 ming gektar) tog‘ oldi lalmikor yerlari, 47 % (21128 ming gektar) dasht va yarim dasht yaylovlari, 8 % ga yaqini (3434 ming gektar) o‘rmonzorlar.
O`zbekistonning mehnat resurslari.
Mehnat resurslari - mamlakat aholisining mehnatga layoqatli yoshdagi qismi, iqtisodiy resurslarning tarkibiy unsuri; 16 yoshdan 55 yoshgacha boʻlgan ayollar, 60 yoshgacha boʻlgan erkaklar mehnat resurslariga kiritiladi. So`ngi statistik ma`lumotlarga ko`ra O`zbekistonda mehnat yoshidagi insonlar 18949000 tani tahkil etadi. Bu umumiy aholining 56.4 foizidir. Mehnat yoshidagi insonlarning 18857600 tasi mehnatga layoqatlidir. Kishilar yoshining ulgʻayishiga qarab Mehnat resurslariga dastlab qoʻshiladilar, soʻngra (yoshi oʻtgach) undan chiqadilar. Koʻpchilik mamlakatlarda, shu jumladan, Oʻzbekistonda 16—60 yoshdagilar Mehnat resurslariga kiritiladi. Mehnat resurslari oʻsishi aholining koʻpayishiga bogʻliq. Aholi tarkibida yoshlar qanchalik koʻp boʻlsa, Mehnat resurslari shunchalik tez oʻsadi. 20-asr oxiri —21-asr boshlarida Oʻzbekistonda Mehnat resurslari har yili 320—350 ming kishi atrofida koʻpay-ib bordi. Ularning asosiy qismini mehnat yoshiga qadam qoʻyganlar tashkil etadi. Quyidagi jadvalda O`zbekistonning mehnat resurslari takibi yaqqol ko`rsatib berilgan.
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
Mehnat resurslari, ming kishi
|
18488.9
|
18666.3
|
18829.6
|
18949.0
|
doimiy aholiga nisbatan, foizda
|
58.1
|
57.6
|
57.1
|
56.4
|
shu jumladan:
|
|
|
|
|
mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga layoqatli aholi
|
18371.7
|
18549.0
|
18712.1
|
18857.6
|
doimiy aholiga nisbatan, foizda
|
57.7
|
57.3
|
56.8
|
56.2
|
mehnat resurslariga nisbatan, foizda
|
99.4
|
99.4
|
99.4
|
99.5
|
mehnatga layoqatli yoshdan kichik va katta yoshdagi ishlovchilar
|
117.2
|
117.3
|
117.5
|
91.4
|
doimiy aholiga nisbatan, foizda
|
0.4
|
0.3
|
0.3
|
0.3
|
doimiy aholiga nisbatan, foizda
|
0.6
|
0.6
|
0.6
|
0.5
|
Xulosa
Xulosa o`rnida shuni ta`kidlab o`tishimiz mumkinki, ehtiyojlar resurslardan tezroq o`sadi. Buning bir nechta omillari bor. Aholi o`sishi, insonlarning yashash sharoitini yaxshilashga qaratilgan urinishlar buning asosiy omillaridir. Odamlar yildan yilga yanada yaxshiroq yashab, ozroq mehnat qilishni xohlashadi. Bu esa tabiiyki yangi turdagi tovarlarga bo`lgan talabni oshirib yuboradi.
Demak, bu muammoni qanday hal etamiz? Javob shuki resurslar kamyob sharoitda ishlab chiqarishning optimal yo`li tanlanadi. Bunda tejamkorlik mahsulot sifatiga ta`sir o`tkazmasligi kerak. Ya`ni mahsulotning ishlab chiqarish uchun ketadigan resurslarni tejamkorlik bilan ishlatishi kerak, ammo bu narsa mahsulotning sifati va dizayniga ta`sir qilmasligi kerak.
Ehtiyojlarni qondirishning yana bir ajoyib usuli bu ilm-fan texnologiya yutuqlarini ishlab chiqarishga keng jalb qilishdir. Bu orqali ko`pgina muammolarni hal etish mumkin. Masalan bugungi kunda elektr eneriyasiga bo`lgan talab keskin oshib bormoqda. Zamonaviy hayotimizni elektr energiyasisiz tasavvur qila olmaymiz. Elektr energiyasi asosan uch xil usul bilan olinadi. Bular: issiqlik elektr stansiyasi, gidro elektr stansiyasi, atom energiya stansiyasi. Bularning barchasi tabiatdagi tabiiy resurslarni ishlatish orqali olinadi. Bunga muqobil sifatida shamol energiyasini, quyosh energiyasini misol qilib keltirishimiz mumkin. Yevropa ittifoqiga kiruvchi mamlakatlar 2050-yilgacha hozirgi mavjud elektr stansiyalaridan (IES, GES, AES) voz kechib, shamol va quyosh elektr stansiyalaridan foydalanishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ygan. Shamol energiyasi va quyosh energiyasi tabiatga hech qanday zarar yetkazmaydi.
Umuman ilm-fanni ishlab chiqarishga tatbiq etish orqali ko`pgina yechimi topilmayotgan muammolarga yechim topishimiz mumkin. Masalan, aynan mana shu shamol va quyosh energiyasi kelajakda iqtisodiyotning lokomotivi bo`lishi kutilmoqda. Chunki mana shu loyihalar ishlab chiqarishga keng tatbiq etilsa tabiatning ifloslanishi, ozon qatlamini yemirilishi, umuman, ekologiyaga bog`liq bo`lgan ko`plab muammolarni hal etishimiz mumkin. Bundan tashqari bu loyihalar amalga oshirilsa energiyaning narxi resurslar qayta tiklanuvchi bo`ganligi sababli keskin pasayadi.
Demak, ehtiyojlar o`sayotgan sharoitda insonlarning ehtiyojlarini ta`minlashning asosiy yo`llari bu: Ishlab chiqarishning samarali va tejamkor yo`lini aniqlash va uni amaliyotga tatbiq etish; Ishlab chiqarishga ilm-fanni keng joriy etishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
