Mavzu: O'zbekistonning iqtisodiy resurslari va ulardan samarali foydalanish Reja


). Iqtisodiy resurslar cheklanganligi sharoitida ishlab chiqarish. Iqtisodiy tanlov



Download 62,64 Kb.
bet3/8
Sana21.06.2022
Hajmi62,64 Kb.
#690047
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
O\'zbekistonning iqtisodiy resurslari va ulardan samarali foydalanish

2). Iqtisodiy resurslar cheklanganligi sharoitida ishlab chiqarish. Iqtisodiy tanlov.
Har qanday iqtisodiyotning bosh muammosi nimani, qancha va nihoyat kim uchun ishlab chiqarish kerakligini aniqlashdir. Bu muammoning hal etilishi iqtisodiy tanlov orqali yuz beradi. Tanlovni iqtisodiyotdagi asosiy ziddiyat, ya`ni, ehtiyojlarning cheksizligi va ularni qondirishga qaratilgan resurslarning cheklanganligi yuzaga keltiradi.
Ehtiyojlar yuksalgan sharoitda resurslarning kamyob bo`lishi ehtiyojlarning barchasini bir vaqtda qondirish imkonini bermaydi. Shu sababli ehtiyojlarning bir qismi to`la qondirilsa, boshqasi resurslar yetishmaganligi sababli chala qondiriladi, yana boshqa ehtiyojlarning qondirilishi ortga suriladi yoki umuman qondirilmaydi. Umumiylashtiradigan bo`lsak, resurslar kamyob sharoitda ehtiyojlar bosqichma-bosqich qondiriladi, ya`ni, avval ularning eng zarurlari, so`ngra nisbatan zarur bo`lmagan qismi, oxirida esa zarurat jihatdan eng pastki o`rindagilar qondiriladi. Aynan mana shu nuqtada “iqtisodiy tanlov” qoidasi amal qila boshlaydi.
Iqtisodiy tanlov qoidasi shuki, unga binoan kishilar o`z ehtiyojini qondirish maqsadida cheklangan resurslarni o`zlari uchun iqtisodiy jihatdan eng foydali bo`lgan faoliyat uchun sarflaydilar.
Tanlovga hamma boradi. Ishlab chiqaruvchi nimani va qancha ishlab chiqarishni tanlaydi, sotuvchi qaysi bozorda nimani va qanchadan sotishni, iste`molchi nimani qayerdan va qancha harid etishini, uy egasi qancha pulni hozir sarflab, qanchasini jamg`arishni tanlab oladi. Tanlov har doim muqobil bo`ladi, chunki tanlash imkoni bor. Iqtisodiyotning har bir ishtirokchisi tanlovni amalga oshirayotganda birinchidan, o`z manfaatlarini, ikkinchidan o`z imkoniyatlarini hisobga oladi. Manfaatda ehtiyoj gavdalansa, imkoniyatda resursning cheklanganligi ifoda etiladi. Kishilar mana shulardan kelib chiqqan holda muqobil tanlovga qo`l uradilar, ya`ni qiladigan tanlovning eng maqbuliga mablag` sarflaydilar. Muqobil tanlov bir ish qilish uchun boshqasidan voz kechishni bildiradi. Tanlov chog`ida voz kechilgan xatti- harakat keltirishi mumkin bo`lgan naf tanlov haqi deyiladi va bu turli ne`matlardan yoki pul daromadidan iborat bo`ladi.
Iqtisodiy resurslardan foydalanishning turli xil muqobil variantlari mavjud bo’lishi ko’zda tutilib, ulardan eng samaralisi, ya`ni jamiyat eҳtiyojlarini ancha to’laroq qondiradigan miqdorda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish imkonini beradigan turini tanlab olishga ҳarakat qilinadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish imkoniyatlarining mahlum chegarasi bo’ladi. Chunki, resurslar kamyob bo’lganligi sababli iqtisodiyot to’la bandlik va ishlab chiqarishning to’liq hajmida ham tovar va xizmatlarni cheklanmagan miqdorda ishlab chiqarishni ta’minlay olmaydi.
Muqobil tanlov tufayli yuzaga keladigan yo`qotishlar voz kechilgan imkoniyat yoki zimmaga tushgan harajat bo`ladi. Tanlov tufayli olingan natija u yuzaga keltirgan yo`qotishdan ko`p bo`lsa, tanlov samarali bo`lib chiqadi. Tanlovga hamma borsada, uning turlari farqlanadi. Masalan, talaba bilan ishsiz kishining, uy Bekasi bilan tadbirkorning tanlovi o`z maqsadi va usuli jihatdan farqlanadi. Talabaning maqsadi diplomli bo`lish, ishsizning maqsadi yaxshi ishga joylashib olish, uy bekasining maqsadi zarur tovarlarni arzoniga xarid etish, nihoyat tadbirkorning maqsadi ko`p foyda topish. Shunga ko`ra maqsadga erishish usullari ham farqlanadi, albatta.
Talaba o`qishga ketadigan vaqtni to`gri taqsimlash yo`lidan boradi, ishsiz serdaromad ishni qidiradi, uy bekasi tovarlari arzon bozorni xush ko`radi, tadbirkor serdaromad bizness qilish ustida bosh qotiradi. Tanlov qanday bo`lishini tushunish uchun quyidagi jadval ma`lumotlarini tahlil etamiz. Bunda korxonada mototsikl va velosiped ishlab chiqarish o`rtasidagi tanlovni ko`rib chiqamiz. (2-jadval).

Mototsikl ishlab chiqarish imkoniyati
(dona).

Velosiped ishlab chiqarish imkoniyati
(dona).

Tanlash tufayli olingan foyda,
mln so`m.

Voz kechganlik tufayli boy berilgan foyda, mln so`m.

mototsikl

velosiped

jami

mototsikl

velosiped

jami

50

0

250

0

250

0

300

300

45

10

225

30

255

25

270

295

40

20

200

60

260

50

240

290

35

30

175

90

265

75

210

285

30

40

150

120

270

100

180

280

25

50

125

150

275

125

150

275

20

60

100

180

280

150

120

270

15

70

75

210

285

175

90

265

10

80

50

240

290

200

60

260

5

90

25

270

295

225

30

255

0

100

0

300

300

250

0

250

Izoh: Bitta mototsiklning narxi 5 mln so`m, bitta velosipedning narxi 3 mln so`m deb olindi.
Yuqoridagi suratdan ko`rishimiz mumkinki korxona to`la quvvatda ishlasa 50 ta mototsikl yoki 100 ta velosiped ishlab chiqarishi mumkin ekan. Ammo foyda taraflama hisoblab chiqadigan bo`lsak velosipeddan olinadigan foyda mototsikldan olinadigan foydadan ko`proq ekan. Shu nuqtayi nazardan korxona uchun velosiped ishlab chiqarish foydaliroq. Mana shu iqtisodiy tanlov deyiladi.
Tanlov yuz berganda bir narsadan tamomila voz kechilib, uning o`rniga boshqasi to`laligicha tanlab olinadi, deb o`ylash xato bo`ladi. Muqobil tanlov chog`ida turli ishlarni saqlagan holda ularning nisbatini o`zgartirish ham tushuniladi. Masalan, xonadon topgan pul bir oyda 1000000 (bir mln so`m) ni tashkil etsin. Shundan 900000 so`m Tovar va xizmatlarga sarflansa, 100000 so`m jamg`arib boriladi. Bunda iste`mol sarfi 900000 so`m, jamg`arma sarfi esa 100000 so`mni tashkil etmoqda. Ularningnisbati 9:1 bo`ladi.
Xonadon hamma pulini jamg`armaga ajrata olmaydi. Chunki u bunday qaror qilsa oila och qoladi. U hamma pulini iste`molga ham sarflab yubora olmaydi. Chunki bu oilaga pul zaxirasi ham kerak. Demak xonadon har ikki harajatni saqlagan holda uning nisbatini o`zgartiradi xolos. Uning tanlovi shu yo`ldan boradi.
Muqobil tanlov sharoitida resurs ma`qul ko`rilmagan sohadan olinib, Afzal ko`rilgan sohaga tashlanadi. Shunga binoan resurs ketgan sohada ehtiyoj kamroq qondiriladi, resurs brogan sohada u to`laroq qondiriladi. Misol uchun hammasi bo`lib 10 tonna metal bor deb faraz qilaylik. Bu metal 10 dona traktor yoki 10 dona avtomobil ishlab chiqarish uchun yetadi.ehtiyoj 6 dona avtomobil va 4 dona traktordan iborat. Buni qondirish uchun resurs (metal) 6 ta avtomobil va 4 ta traktor ishlab chiqarish uchun yuboriladi. Natijada ularning nisbati 1:1.5 bo`ladi.

Download 62,64 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish