|
YaMAN XALIQ DEMOKRATIYaLIQ RESPUBLIKASI-1,8 mln shi
↓
↓
↓
↓
↓
↓
BIRLAShGAN ARAB !MIRATI-1 mln.ga yaqin kishi
|
G`arbiy yaki Old Osiyo xalqlari katta tarixiy etnografik oblastlardi tashkil etadi. G`arbiy Osiyoda- Turkiya, Iran, Afg`onistan, Irak, Saud-arabistoni, Siriya, Yaman Arab respublikasi, Izrail`, Iordaniya, Livan Kuveyt, Birlashgan arab amirligi davlatlari joylashgan. Xududning aholisi asosan Turkiya, Iran-Afg`onistan, Irak va Saud Arabstanida yashaydi.
Antropologik jihotdan G`arbiy Osiyo xalqlari asosan evropoyd iriqga kiradi, ularga mos belgilari sochi
Va ko’zi qora, badani bug`doy rangli. Burni urtasha, labi kichkina va qalinroq. G`arbiy Osiyo xalqlarida o’zinig ichida har qil tiplarga bulinadi. Masalan Turklar, Arablar, Yaxudiylar G`arbiy Osiyo tipiga, Afg`oniston Iran, Xind, Pamir tipiga G`arbiy Turklar va kuchmanchi Arablar er-urta dengiz tipiga kiradi.
Ular ichida ba`zan etnoslar kazariylar turk va arablarning bir qismi-mongoloyd, g`arbiy arabiya arablari. Afg`oniston va Iran bragunlarinda avstroidlik belgilar seziladi.
G`arbiy Osiyoda joylashgan 12 arab davlatlarida yashovchi xalqlar qushni Izrail`, Turkiya va Erondagi arablar, G`arbiy Osiyolik semit tilindagi xalqlarni quraydi. Eron tilinda forslar pushtunlar, lurlar, tojiklar, kurdlar bolujiylar, baxtierlar, xozariylar va boshqa ayrim etnik gruxlar so’zlashadi.
G`arbiy Osiyodagi hozirgi til turkumlarining bittasi ham mahalliy tub tillarga kirmaydi. Semito-xamit, hindevropa va turk tillari kirib kelgunga qadar bu xududlarda o’zoq utmishda yo’qolib ketgan qadimgi davlatlarning tillari tarqalgan edi. Shumer, elamit urartu pilibey tilleri joq bulib ketken. Semito-xomit tillari eramizdan avvalgi IV ming yilikklarda G`arbiy Osiyoga, Shmoliy Afrikadan kirib kelgan, mahalliy tillar bilan aralashib ketgan. Ular 3-2` ming yilliklarda akkad tili va uning asosiy shevasi Bobil, Assuriya va Aramey tillarida namoen buladi.
Usha davrlarda Volqon yarim oroli va Kavkaz tamonidan hind-evropa tillari uta boshlaydi. Aramey tili bulsa asrimizning boshlarida butun G`arbiy Osiyog`a etib borgan. Keychalik uning urniga arab tili hu`kimronlik etgan. Tillarning aralashuvi va torqalishi xalqlarning etnogenezi va etnik tarixi bir-biri bilan bog`lanib ketgan. G`arbiy Osiyoda turli xalqlar va elatlar etnoslarning aralashuv jaraeni toxtovsiz davom etib to’rgan. Milloddan avvalgi 8-ming yilliklarda paydo bulgan hind evropa tillaridagi xalqlar G`arbiy Osiyoning bir qancha bulimin bosib olib Midiya, Persiya, keyinchalik Parfiya va Baktriya davlatlarin to’zdi. Bu davlatlarda yashagan mahalliy elatlar bilan kelgindi etnoslarning aralashub ketishi aqibotida kupchilik Eron tillarindagi hozirgi mahalliy xalqlar (parsilar, gilenlar, mazandaronlar, pushtun-lardin` bir bo`limi va t1jikler) va kuchmanchi elatlar (pushtunlardin bir b5limi, kurdlar, purlar, baxtierlar v.ya.b. xalqlar) shakillangan.
Mahalliy xalqlar bilan VII-VIII asrlarda kirib kelgan arablarning aralashuvinan hozirgi arab milleti paydo bolgan. XI-XII asrlarda kishi Osiyoga bostirib kirgan saljukiylar mahalliy xalqlarni t6rkiylashtirib hozirgi tu`rklar, azerbayjanlar va boshqa turkiy xalqlarning shakillanishiga asos bulgan. XVIII asrlarda kurdlardi Xorasanga bir bulimin Markaziy Anatoliyga kushirishga majburlangan. Usha davirda qasos olish siesatin amelga oshirgan Turkiya mamlakati sistematik ravishda Armon va Aysorlarni qirib to’rgan.
Bu vaqiya 1922- yilgacha davom etgan. Uning sababinan kuplagan armonlar turli xududlarga tarqalishiga majbur bulgan. G`arbiy Osiyo xalqlari tili va rasasiga oid ayirmashiliqqa ega bolsada, o’zoq tarixiy davir ichida o’z-aro yaqin munasabadta bulib, bir biriga o`tkizgen tasiri natiyjasida madaniy-turmush xizmati umumiy belgilarga ega bulib qalg`an. Etnik to’zilisi tamonidan Turkiya xalqi bir qil uning 87% ya`niy 35 mln.dan ortig`i Turklar, 4 mln. kurdlar qalg`onlari mayda elatlar (Arablar, Gro’zinlar, Armiyanlar, Turkmanlar, Greklar h.t.b.) Regionda eng kup millat li davlatlar Iran va Afg`oniston xisoblanadi. Eronda iraniy tilinda barcha xalqning 75% so’zlashadi, qalg`onlari turkiy tilde so’zlashadi. Mahalliy statistik ma`lumotlarga qaroganda Eronda 40 tan ortiq turli xalqlar yashaydi. Mahalliy xalqlar bulgan parsilar barcha xalkning yarimidan ozin quraydi. Afg`onistonda 30 ga yaqin xalq yashaydi. Ular Iran va Turkiy tillarda so’zlashadi, Afg`on xalqining mahalliy turg`unlari pushtunlar (55%) tashkil etadi. Qalg`onlari tojiklar, O’zbeklar, charoymaqlar, turkmanlar. Pushtun qabilalari gruxlarga bulinadi. Ulardan eng kattaleri abdallar, gilzoy, momand, shinvori, vordagi, dzodzi, mug`il, kakar, xostvollar. Ulardan 20% xalqi hozirgacha kuchmanchi va yarim kuchmanchi sharoitda yashaydi.Arab davlatlari eng kup millat xisoblanadi. Livan, Siriya va Irak davlatlarida arablar butun xalqning 80-90% tin tashkil etadi, qolgan 10-20% xalqlar Armonlardan iborat. Saud-arabistoni xalqining 10% ti tropik Afrikadan keltirilgan qullardan iborat.
Janubiy Osiyo. Xalqlarina Hindiston, Pakiston, Bangladesh, Shri-Lanka va Neopol, Buton va Moldava respublikalari, Sengol bug`azidagi Andamon va Nikobor orollari da Janubiy Osiyoga tegishli.
Do'stlaringiz bilan baham: |
