Mavzu; Organik kimyoni o’qitishda didaktik o’yin texnologiyasidan kognitiv faollik va bilim, sifatini oshirish vositasi sifatida foydalanish metodikasi Mundarija Kirish Reja; I bob

Birikish reaksiyasi. Bunda ikki yoki undan ortiq moddadan bitta yangi moddalar
olinadi:
A+B+…..=C
Masalan: CaO+CO2=CaCO3
Ajralish reaksiyasi. Bir moddadan bir necha yangi modda hosil bo’ladi:
C=A+B+…..
Masalan:2H2O=2H2+O2
O’rin olish reaksiyasi. Bunday reaksiyalarda oddiy modda murakkab moddaning
tarkibiy qismi o’rnini oladi, natijada yangi oddiy va murakkab moddalar hosil
bo’ladi:
AB+C=AC+B
Masalan:Zn+2HCl=ZnCl2+H2
Almashinish reaksiyasi.Murakkab moddalarning tarkibiy qismlari o’zaro o’rin
almashadi:
AB+CD=AD+BC
Masalan: NaOH+HCl=NaCl+H2O
O’quvchilarga ba mavzu yanada tushinarli va esda qolarli bo’lishi uchun quydagi
ko’rgazmadan foydalanish mumkin.
Masalan:Birikish reaksiyasi.
Kimyoviy reaksiyalar davomida issiqlik chiqishi yoki yutilishiga qarab ham
ekzotermik va endotermik reaksiyalarni farqlash mumkin. 50
Issiqlik ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalar ekzotermik reaksiyalar
deyiladi. Masalan: vodorod va xlor gazlaridan vodorod xlorid xosil bo’lish
reaksiyasi issiqlik chiqishi bilan boradi:
H2+Cl2= 2HCl +Q
Issiqlik yutilishi bilan boradigan reaksiyalar endotermik reaksiyalar
deyiladi. Masalan, azot va kisloroddan yuqori tempraturada azot (II) oksidning
hosil bo’lish reaksiyasi:
N2+O2 = 2NO -Q
Ajralib chiqish yoki yutilgan issiqlik miqdori kimyoviy jarayonning issiqlik
effekti deyiladi. Reaksyaning issiqlik effekti hosil bo’layotgan va uzilyotgan
bog’lar energiyasi farqi bilan aniqlanadi va kiloJoullarda (kJ) ifodalanadi.
O’quvchilarga mavzu tushinarli bo’lishi uchun ekzotermik reaksiyalarga
mos quyidagi ko`rgazmalar asosida tushintirish mumkin. [22].