Mavzu: Mustaqillik va ona tili haqida suhbat

III. Yangi mavzu bayoni.

2. 
   Yangi mavzuni tushuntirish til materiallarini kuzatishdan boshlanadi. Doskaga darslikdagi 382- mashqda berilgan gaplar uch ustun qilib yozib qo’yiladi:
   

Maktabimiz badiiy Biz bilimlarni puxta Sayyora kelajakda
havaskorlari egallamoqdamiz. Shifokor kasbini
tuman ko ‘rigida Dehqonlar ariqlarni egallamoqchi.
Birinchi o ‘rinni tozalayaptilar.
Egallashdi.
O’qituvchi quyidagi topshiriqni beradi:
— Gaplarni o’qing. So’roqlar yordamida fe’lni aniqlang.
— Uchta egallamoq fe’lini taqqoslang.
— Bu fe’llar nimasiga ko’ra farqlanyapti?
— Kuzating, har bir gapdagi harakat qachon bajarilyapti?
— Harakatni bajarilish vaqtiga qarab necha turga ajratish mumkin?
—Demak, fe’llarni 3 turga bo’lish mumkin, lekin qanday turlarga bo’lamiz?
— O’quvchilar egallashdi, egallamoqdamiz, tozalayaptilar, egallamoqchi fe’llarini aniqlab, doskaga chiqib, shu fe’llarning tagiga chizadilar.
(Qo’shimchalariga ko’ra, shaxs-soniga ko’ra farqlanyapti.)
(1 – gapdagi harakat bajarib bo’lingan.

3. 
   gapdagi harakat hozir bajarilyapti.
   
4. 
   gapdagi harakat keyinroq bajariladi.)
   

(Uch turga bo’lish mumkin.)
Shu o’rinda muammo paydo bo’ladi. Muammoni o’qituvchi hal qiladi:
— Fe’llarda harakat uch zamonda bajariladi. So’zlab turgan paytingizdan oldin (egallashdi), so’zlab turgan paytingizda (egallamoqdamiz), so’zlab turgan paytingizdan keyin (egallamoqchiman) bajariladi. Qachon bajarilayotganini so’zlab turgan paytingizga qarab belgilaysiz. Agar so’zlab turgan paytingizdan oldin bajarilgan bo’lsa, o’tgan zamon fe’li; so’zlab turgan paytingizda bajarilsa,
hozirgi zamon fe’li, so’zlab turgan paytingizdan keyin bajarilsa, kelasi zamon fe’li bo’ladi. –di, -gan, -yap, -moqda, -moqchi — zamon qo’shimchalaridir.

O’quvchilar doskadagi gaplarni yozib oladilar. Fe’llarning tagiga chizadilar. Har bir fe’ldan so’ng qavs ichida o’tgan zamon fe’li, hozirgi zamon fe’li, kelasi zamon fe’li deb yozib qo’yadilar.