1-jadval Axborot manbaalarining to’g’riligini tekshirish
Ko’rsatkichlar Nomi
Birlamchi:
Ikkilamchi:
Mosligi
shakl raqamli
satri
summa ming so’m
shakl raqami
satri
summa ming so’m
Ustav kapitali
1
320
280000
5
080
280000
mos
Taqsimlanmagan
foyda (qoplanmagan zarar)
1
350
45000
5
080
45000
mos
Jadval ma’lumotlariga ko’ra xo’jalik yurituvchi subyektning ustav kapitali va taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) ko’rsatkichlarining (1-va-5-moliyaviy hisobot shakllariga asosan) bir xilligi aniqlanadi. Bu moliyaviy tahlilda foydalaniladigan 1-va-5-moliyaviy hisobot shakllarini ishonchli, aniq va to’g’ri to’ldirilganini bildiradi.
Moliyaviy tahlilni tashkil etish bosqichlari 6Moliyaviy tahlilning muvaffaqiyati ko’p jihatdan uni qanday tashkil etilganligi va rejalashtirilganiga bog’liqdir. Moliyaviy tahlilni tashkil etish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
Birinchi- moliyaviy tahlil o’tkazishning rejasi va dasturini tuzish bosqich.
Bu bosqichda moliyaviy tahlil ishlarini nimadan boshlanishi, tahlil o’tkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda tahlil ishlari nima bilan yakunlanishi ko’rsatib o’tiladi. Bundan tashqari moliyaviy tahlil o’tkazish dasturida quyidagilar aniq ko’rsatilgan va belgilagan bo’lishi kerak:
-moliyaviy tahlilning masadi va vazifalarini aniqlash.
-moliayviy tahlil obyektini aniqlash.
-moliyaviy tahlil ishlarini olib borish joyi.
-moliyaviy tahlil mazmunini izohlash.
-ijrochilar tarkibi va ularning vazifalarini belgilash.
-moliyaviy tahlil manbalari hamda ularning natijalarini rasmiylashtirish tartibini aniqlab olish va h.k.
Ikkinchi- moliyaviy tahlil uchun kerakli bo’lgan manbalarni aniqlash, yig’ish hamda hisoblanadigan ko’rsatkichlarni belgilash bosqichi.
Ushbu bosqichda moliyaviy tahlil uchun zarur ma’lumotlarni aniqlash, manbalarini to’plash, qo’shimcha ma’lumotlarni jalb etish ishlari amalga oshiriladi.
Uchinchi- to’plangan ma’lumotlarning to’g’riligini tekshirish va tahlil uchun moslashtirish bosqichi.
To’plangan ma’lumotlar to’g’riligi, ilmiy asoslanganligini tekshirish hamda ishonchliligini aniqlashdan iborat bo’ladi va ushbu axborot manbalari moliyaviy tahlil uchun moslashtiriladi. Bundan tashqari ushbu bosqichda quyidagilar aniqlanib olinadi:
-moliyaviy tahlil usullarini aniqlab olish;
-ma’lumotlarni soddalashtirish;
-jadval, sxema va maketlarni tuzish;
-ta’sir etuvchi omillarni aniqlash;
-mavjud imkoniyatlarni aniqlash.
To’rtinchi- bevosita xo’jalik yurituvchi subyektning barcha jarayonlarini belgilangan tartibda moliyaviy tahlil etish bosqichi.
Bu bosqichda bevosita moliyaviy tahlil ishlari bajariladi, ko’rsatkichlar hisoblanadi, o’zgarish sabablari va farqlari aniqlanadi. Shuningdek, ushbu bosqichda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
-mezon ko’rsatkichlari aniqlanadi;
-ko’rsatkichlarni hisob-kitob qilish hamda natijalari baholanadi;
-baholashda ekspertizadan foydalaniladi;
-natijalar umumlashtiriladi;
-moliyaviy tahlil natijalari bo’yicha xulosaga tayyorlanadi.
Beshinchi- moliyaviy tahlil natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish bosqichi.
Bu bosqichda o’rganiladigan moliyaviy jarayon yakunlanadi va ma’lum bir o’zgarishlarga baho beriladi hamda moliyaviy tahlilga yakun yasaladi. Bundan tashqari ushbu bosqichda ham quyidagi ishlarni amalga oshirilishiga e’tibor qaratish zarur:
-xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyati natijalarini o’zgarish sabablarini aniqlanadi;
-xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatini yaxshilash imkoniyatlarini jamlash;
-aniqlangan imkoniyatlardan foydalanish tadbirlarini belgilash;
-moliyaviy tahlil natijalarini hisoblash va hisobotda ifodalash.
Oltinchi- ilg’or g’oya va tajribalarni xo’jalik hayotida qo’llash shart-sharoitlarini ko’rsatib berish hamda ularni amaliyotga tatbiq etish bosqichi.
Mazkur bosqichda moliyaviy tahlil natijasida aniqlangan imkoniyatlarni xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatida qo’llash yo’llari ko’rsatib beriladi, tavsiyalar beriladi, aniqlangan ilg’or g’oya va tajribalarni uning amaliyotiga tatbiq etish natijasida erishiladigan natija ko’rsatib beriladi va ishlab chiqilgan chora-tadbirlarning bajarilishi bo’yicha nazorat o’rnatadi.
Xulosa tarzida ta’kidlash kerakki, moliyaviy tahlilni yuqoridagi bosqichlarga to’liq amal qilgan holda, xolis, sifatli, aniq o’tkazilishi belgilangan maqsadning bajarilishi ta’minlaydi.
Xulosa Moliyaviy tahlilni ma’lum belgilariga binoan turlarga ajratsh asosida xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatini samarali boshqarishga erishiladi. Biroq moliyaviy tahlilda uning turlari va shakllarini ajratish zarur. Moliyaviy tahlil shakllari o’ziga xos bo’lgan tashqi ko’rinishi, qiyofasi bilan birga o’z mazmuni va usullariga ega bo’ladi. Moliyaviy tahlil shakllari va turlarini ma’lum xususiyatlariga ko’ra to’g’ri turkumlanishini e’tiborga olish va ularni mazmunan tushunib olish moliyaviy tahlilda to’ldirilmagan, e’tibordan qolgan jihatlarni oldini olish imkonini yaratadi. Moliyaviy tahlil uchun kerakli bo’lgan ma’lumotlarni mazmuniga qarab quyidagi turlarga ajratish mumkin:moliyaviy ma’lumotlar, huquqiy-me’yoriy ma’lumotlar, ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar, tabiiy-ekologik ma’lumotlar, boshqa ma’lumotlar. Moliyaviy tahlil uchun yig’ilgan ma’lumotlarni tekshirish ikki usulda,xususan, texnik (yuzaki) va mazmunan jihatidan olib boriladi. Texnik tekshirish- axborot manbalarini arifmetik jihatidan to’g’riligini, rasmiyashtirish qoidalariga rioya qilinganligi va ko’rsatkichlarning bir-biriga mosligini e’tiborga oladi. Mazmunan tekshirish ma’lumotlarning haqqoniy, ilmiy asoslangan ekanligini o’ganadi. Moliyaviy tahlilda qo’llaniladigan manbalar- reja, hisob va hisobot, qo’shimcha ma’lumotlarga bo’linadi. Moliyaviy tahlil: moliyaviy tahlil o’tkazishning rejasi va dasturini tuzish; moliyaviy tahlil uchun kerakli bo’lgan manbalarni aniqlash, yig’ish hamda hisoblanadigan ko’rsatkichlarni belgilash; to’plangan ma’lumotlarning to’g’riligini tekshirish va moliyaviy tahlil uchun moslashtirish; bevosita xo’jalik yurituvchi subyektning barcha jarayonlarini belgilangan tartibda moliyaviy tahlil qilish; moliyaviy tahlil natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish; moliyaviy tahlil natijasida ilg’or g’oya va tajribalarni amaliyotda qo’llash shart-sharoitlarini ko’rsatib berish bosqichlaridan iborat bo’ladi.
