Mavzu: maxsus leksik boyliklar

5. Vulgarizm (latin. vulgaris – dag’al) – adabiy tilda ishlatilmaydigan dag’al so’zlar va noto’g’ri tuzilgan jumlalar.

Yozuvchilar o’z asarlaridagi ayrim qahramonlarning madaniyatsizligi va dag’alligini bo’rttirib ko’rsatish uchun ba’zan ularning nutqida vulgarizmdan foydalanadilar. Masalan, shoir H.Olimjon «Zaynab va Omon» poemasida Anor xola nutqida vulgarizmni qo’llash orqali uning haqiqiy qiyofasini ochadi, individuallashtiradi:

G’azabida olam-olam o’t,

Tushunchasi qop-qora bulut

Kabi borgan sari quyular;

Anor go’yo sochini yular

Kabi bo’lib minar jahlga.

Hamma gapni sovurib elga.

Sindirguday Zaynab boshini,

Ota boshlar ta’na toshini:

«Orttirganing kolxozda shumi?

Ey sharmanda, benomus, bebosh.

Baxt deganing shumidi, hali?

Ishlayman deb topibsan o’ynash»

Shuningdek, A.Qodiriyning «Toshpo’lat tajang nima deydi?» qissasidagi Toshpo’lat tajang tilida: «tumshug’ingga el tushkur», «hez», «hezalak», «it emgan», «itdan tuqqan», «xumsa», «lippamni qoqay», «itaft», «cho’ntagingga burnimni qoqay» kabi so’z va iboralar, «Kalvak maxzumning xotira daftaridan» qissasidagi Kalvak maxzum tilida: «mochag’ar», «gumroh», «o’ynash», «emchak» singari qo’pol va uyat so’z vulgarizmlar ishlatilganki, bu so’zlar Toshpo’latning chapani va Kalvak maxzumning fisqi-fasodchilik tabiatini ochishga xizmat qildirilgan.

Ammo muallif tilida vulgarizmlarning deyarli qo’llab bo’lmaydi. Umuman, adabiy asarda dag’al, qo’pol so’zlar qo’llash, noto’g’ri tuzilgan jumlalarni ishlatish – tilning badiiyligiga zarar yetkazmaydigan darajadagina bo’lishi mumkin, xolos. Aks holda vulgarizmlar kitobxonni noto’g’ri tarbiyalaydi, adabiy asarning estetik-tarbiyaviy qiymatini tushiradi.