Mavzu: maxsus leksik boyliklar

Texnika qalbida bu iks-igrik

Formula yonadi – shu elektrik

Tirmashing, fanlarning yuksagi sari!

Bu bandda biz yigirmanchi yillarda o’zbek tili uchun butunlay yangi bo’lgan «texnika», «iks-igrik», «formula» va «elektrik» so’zlarini uchratamiz. Bular o’zbek adabiy tiliga kirib kelgan ajnabiy so’zlar – umumbashariy atamalardir. Shu atamalarsiz tasvirlanayotgan davr ruhini ifodalab bo’lmaydi.

Yozuvchilar chet el madaniyati oldida sajda qiluvchi kishilar obrazining tilini tipiklashtirishda ham varvarizmlardan foydalanadilar. Masalan, H.H.Niyoziy «Burungi qozilar yoxud Maysaraning ishi» hajviy komediyasida, Qozi nutqida «padar», «a’lam», «boqi», «tavba», «xarob», «taloq»; Mullaro’zi nutqida «mardud», «nazr», «tangri», «ma’tal», «qur’oni karim», «pinhon», «loyu-kallifullohu nafoan illo vus aho», «baqadri toqat», «mushkulot», «sha’riy», «inshoollo», «kushoyish», «subhonollo», «bismillo», «yovmul», «aqoyi mushk», «asror», «bo hozor», «malxuz»; Hidoyatxon tilida «ollo», «azroil», «muakkil», «murdor», «astag’firullo», «karomat», «turfatul ayn», «taom», «ro’baro’», «mahbub», «jabbori a’zam», «kalima» kabi arabcha-forscha diniy so’z va ibora-larni qo’llaydiki, bunday varvarizmlar ham mazkur obrazlarni shariat peshvolari sifatida xarakterlashga imkon beradi. Yozuvchi Asqad Muxtor «Tug’ilish» romanida Samadiy nutqini individuallashtirishda «bonjur», «sil vu ple», «xello», «ad’yu», «xau-duyu-du» kabi ajnabiy so’zlardan o’rinli foydalana olgan. Bular ham varvarizmlardir.

Bir xalqning boshqa xalqlar bilan aloqasi ortishi va taraqqiy etishi natijasida bu xalq orasiga yangi tushun-chalar va yangi so’zlar kiradi. Vaqt o’tishi bilan bu so’zlar tamoman o’zlashib ketadi va ularning varvarizm ekanligini payqash qiyin bo’lib qoladi. Masalan, o’zbek tilida choy, choynak, samovor, patnis, kartoshka, qalam, adabiyot, obraz, syujet, xarakter, kompozitsiya kabi so’zlar aslida var-varizmdir, lekin ular tilimizga singib o’z so’zimiz bo’lib ketgan.

Ammo tilga bunday varvarizmlarni kiritishning muhim sharti bor: tilda shu varvarizm ifoda etadigan ma’noni to’la bera oladigan so’z topilmagan taqdirdagina varvarizmni tilga kiritish mumkin. Aks holda varvarizm tilni og’irlashtiradi, keng xalq ommasiga tushunarli bo’lmaydi.