Mavzu: maxsus leksik boyliklar

MAVZU: MAXSUS LEKSIK BOYLIKLAR
REJA:

1. 
   KIRISH.
   

Maxsus leksik qatlamlar haqida ma’lumot

2. 
   ASOSIY QISM:
   

1. 
   Badiiy matnda sinonim, omonim, antonimlar, jargon, she’va
   
2. 
   Matnda noadabiy qatlamga oid so’zlar
   
3. 
   A.Qodiriyning “O’tgan kunlar” romanida maxsus leksik boyliklar
   

3. 
   XULOSA.
   

Matn uchun: Abdulla Qodiriy “O’tgan kunlar”

Adabiy asar tili (asosan personajlar nutqi, qisman muallif nutqi)da bir necha g’oyaviy-badiiy maqsadlarda tilning maxsus leksik resurslari – eskirgan so’zlar, neologizmlar, varvarizmlar, vulgarizmlar, dialektizmlar, jargon so’zlar, professionalizm (kasb-korga oid maxsus so’zlar)lar, frazeologazmlar, mahalliy joy bilan bog’liq so’zlar, maqollar-matallar, hikmatli so’zlar, folklorizmlar va boshqalar qo’llaniladi. Asar tilini tipiklashtirishda, davr ruhini aks ettirishda, qahramonlar tilini individuallashtirishda, personajlarning muayyan vaziyatdagi ruhiy kechinmalarini ifodalashda, ularning kasb-kori va ma’naviy saviyasini ko’rsatishda yozuvchiga maxsus leksik resurslar juda qo’l keladi. Shuningdek, leksik resurslar adabiy asar tilini boyitadi, badiiy tilning obrazli va ta’sirchan bo’lishiga ko’mak beradi. Quyida tilning maxsus leksik resurslaridan ba’zi birlari ustidagina ixcham-ixcham to’xtalib o’tmoqchimiz. Chunonchi:

1. Eskirgan so’zlar. So’z ifodalaydigan tushuncha hayotda yo’qolishi yoxud shu tushunchani ifodalaydigan boshqa so’z paydo bo’lishi bilan shu xil so’zlar asta-sekin eskirib, muomala-munosabatdan chiqa boradi. Bunday so’zlarning kishilarga tushunarli bo’lishi ham borgan sari qiyinlashib boraveradi, hatto, ba’zi eski so’zlarning ma’nolari butunlay tushunarli bo’lmay qolishi mumkin. Bunday so’zlar kitoblarda qo’llanilganda, ularga, albatta, izoh beriladi. Shu xil so’zlar ilmda eskirgan so’zlar deb yuritiladi. Tarixiy, tarixiy-inqilobiy mavzulardagi badiiy asarlar tilida konkret g’oyaviy-badiiy maqsadlarda ana shun-day eskirgan so’zlar ham muayyan me’yorda qo’llaniladi. Bunday so’zlar, birinchidan, davr ruhini ifodalashda, ikkinchidan, qahramonlar tilini individuallashtirishda yozuvchiga qo’l keladi. Chunonchi, «O’tgan kunlar» romanida arabcha-forscha va eskirgan so’zlar mahorat bilan ishlatilgan – bu so’zlar XV asr o’rtalaridagi o’zbek tili va shu davrning tarixiy ruhini ifoda qilgan.

Eskirgan so’zlar ikki xil bo’ladi: tarixiy so’zlar va arxaizmlar.