Mavzu: Matematika darslarida buyuk allomalarimiz ilmiy ma’rosidan foydalanish. Reja

Umar Xayyom (1048-1131)
G`iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Xayyom 1048-yil 18-mayda Eronning Nishopur shahrida tug`ilgan.
Umar Xayyom matematika sohasida, ayniqsa algebra va geometriya sohasida katta kashfiyotlar qilgan olim. U birinchi bo`lib son tushunchasini haqiqiy musbat songacha kengaytirgan.
Umar Xayyom «Mushkilotul-hisob» kitobida sonlardan butun musbat ildiz chiqarish uchun umumiy qoidani matematika tarixida birinchi bo`lib bergan. Biroq bu asar zamonamizgacha yetib kelmagan.
Xayyom «Yevklid kitobining kirish qismidagi qiyinchiliklarga sharhlar» nomli asarining parallellik nazariyasiga bag`ishlangan qismida o`sha V postulatga to`xtalgan. U Yevklidning postulati teorema ekanligini isbotlash uchun pastki asosidagi ikki burchagi tog`ri bo`lgan to`g`ri to`rtburchakni qaragan va agar uning pastki ikki burchagi to`g`ri bo`lsa, yuqoridagi ikki burchagi ham to`g`ri bo`lishi lozim degan xulosaga kelgan. Umar Xayyom «Bitta to`g`ri chiziqqa perpendikulyar bo`lgan ikki to`g`ri chiziq to`g`ri chiziqning ikkala tomonida ham kesisha olmaydi-ku»— deydi.
Umar Xayyomning bu ishlaridan bexabar Italiyalik matematik J. Sakkeri (1667—1733) ham V postulat bilan shug`ullanib, to`g`ri to`rtburchakka murojaat qilgan. Geometriya asoslariga bu to`g`ri to`rtburchak «Xayyom — Sakkeri to`rtburchagi» nomi bilan kirgan.
Nasriddin Tusiy (1201-1274)
Mashhur matematik va astronom Abu Ja’far Muhammad ibn al-Hasan Nasiriddin Tusiy 1201-yilda sharqiy Eronning Tus shahrida tug`ilgan.
Tusiy matematika va astronomiya sohasida 40 dan ziyod qimmatli asarlar yozgan. Bulardan eng muhimlari nisbatlar nazariyasi va sferik triginometriya sohasida yozilgan risola – “To`liq to`rt tomonlik haqida” va geometriya sohasida y`ozilgan “Qavoidul-handasa”, “Taxta va tuproq yordamida arifmetikadan to`plam” asarlardir.
Nasiriddin Tusiyning “To`liq to`rt tomonlik haqida” (Shaklul-qit`a) asari trigonometriyaga bag`ishlangan birinchi asar hisoblanadi. Bungacha trigonometriya faqat astronomiyadan yozilgan asarlarda bayon etilar edi, xolos. Shuning uchun ham Nasiriddin Tusiy matematika tarixida trigonometriyani fan sifatida asoslagan birinchi matematik olim hisoblanadi.
Olimning arifmetika va algebra masalalariga bag`ishlangan “Taxta va tuproq yordamida arifmetikadan to`plam” (Jomiul-hisob bit-taxti vat-turob) asari katta ahamiyatga egadir. Bu asarda qo`shish, ayirish, ko`paytirish va bo`lish amallari, bu amallarni o`nlik pozitsion sanoq sistemasida bajarish qoidalari berilgan. Bu asarda sonlarni darajaga ko`tarish va sonlardan ildiz chiqarish amallari ham bayon etilgan.