Xulosa
Ma’naviyat jamiyat taraqqiyotining muhim omili bo’lar ekan, u nafaqat
bugungi madaniy boyliklarga, shu bilan birga xalqimizning ko’p asrlik ma’naviy
merosiga ham tayanadi. O’zbekiston xalqining boy ma’naviy merosi
I.A.Karimovning aytganlaridek «ikki jabhani – olamni ilmiy bilishi va diniy-
falsafiy ta’limotni o’z ichiga oladi». Ajdodlarimizning asrlar davomida to’plangan
hayotiy tajribalari, ilmiy kashfiyotlari, axloqiy ta’limotlari va badiiy-estetik
boyliklari istiqlol yillarida ma’naviy islohotlarning poydevorini tashkil qiladi. Bu
o’rinda dinning, jumladan islom ma’naviyati va axloqiy ta’limotining mavqyei
ham kam emas.
Sobiq sho’rolar davrida diniy qadriyatlarga, jumladan islom ta’limotiga
nisbatan mafkuralashgan salbiy munosabat, uni odamlar va jamiyat taraqqiyoti
uchun zararli deb topish, kurashgan ateizm tamoyillarini mutloqlashtirish ma’naviy
hayotga ziyon keltirdi. Dinning odamlar turmush tarzi, urf-odatlari, milliy
an’analari bilan uzviy bog’liqligi, u axloq-odob, ma’naviyatni boyitishda muhim
manba ekanligi inkor etildi.
Din ijtimoiy ong shakllaridan biri sifatida kishilar ma’naviy hayotining
kuchli va ayrim paytda hatto asosiy omili bo’lib kelgan. E’tiqod sifatida e’tirof
etilgan tamoyillarga qat’iy amal qilish va uni kundalik turmushda bajarish dinda
asosiy o’rin egallaydi. Diniy talablar har bir shaxsdan qat’iylik, irodalilik, sabr-
toqatlilik, shukronalilik, e’tiqodga amal qilish, xullas insoniylikni taqoza etadi va
kishining ma’naviy-ruhiy salohiyatini shakllantiradi. Prezidentimiz I.A.Karimov
Imom al-Buxoriy yodgorlik majmui ochilishiga bag’ishlangan nutqlaridan dinning
inson ma’naviyatini kamol toptirishidagi roliga baho berib; «Men ilohiy
dinimizning olijanob intilishlarimizda xizmat qiladigan, xayrli ishlarimizda bizga
madad beradigan bitmas – tuganmas kuch – qudrat manbai bo’lib qolishiga
ishonaman»
1
-deb, ta’riflaganlar.
1
«Миллий тикланиш», 1998, 27 октябрь.
61
Barcha jahon dinlari kabi islom dini ham kishilarni ma’naviy jihatdan
tarbiyalashda, mehr-muruvvatni o’zaro hurmat va yordam, halol-pok yashashga
undovchi umuminsoniy qadriyatlarni o’zida mujassamlashtiradi.
Mustaqillik tufayli ma’naviyatimiz tarixida va har bir inson va dinga e’tiqod
qiluvchilar uchun diniy qadriyatlarning tutgan mavqyei o’z o’rniga qo’yildi.
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida, «Vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to’g’risida»gi Qonunda (yangi tahriri, 1998 y.) dindorlarning huquqlari
kafolatlangan, dinga bo’lgan munosabat tubdan o’zgardi. Din ma’naviy
madaniyatimizning tarkibiy qismi sifatida e’tirof etildi. Milliy va umuminsoniy
fazilatlarni mujassamlashtirgan islomiy qadriyatlar va ularning asosiy qoidalari,
ma’naviy islohotlarning axloqiy zaminini tashkil etadi. Din mustaqillik
ma’naviyatining tarkibiy qismiga aylangan bugungi kunda uning axloqiy
qimmatining ortib borishi tabiiydir.
Diniy e’tiqodlar, g’oyalar va ta’limotlar hozirgi davrda mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning poydevori bo’lib xizmat qiladi.
Umuman din va islom dini ham hozirgi zamonda tinchlik, osoyishtalik, iymon,
ehson, poklik, insonparvarlik, vatanparvarlik uchun odamlarni yo’naltiradigan
ma’naviy-ruhiy kuchdir.
Bozor munosabatlariga o’tish jarayonida kishining fe’l-atvori, xulq-odobi,
dunyoqarashi, ma’naviyati va ruhiyati milliy va umuminsoniy qadriyatlar ta’sirida
shakllanadi. Shuning uchun faqatgina Respublikamizgina emas, balki butun MDH-
da ham dinga ma’naviy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida qarash, dinning
jamiyatdagi ijtimoiy funksiyalarini e’tirof etish hozirgi zamon dinshunoslik
fanining asosiy innovasion tamoyilini tashkil etadi. Tadqiqotchilar dinning falsafiy,
dunyoqarash funksiyasiga ishora qilib, uning insonga yashashdan maqsad, hayot
mazmunini, bu dunyo masalalariga, inson hayotining muammolariga o’z
munosabatini bildirib turishga undaydigan omil sifatida qarashdilar. Bundan
tashqari, jamiyat, guruh va shaxs ma’naviy hayotining muayyan sohasi bo’lgan din
umuminsoniy axloq me’yorlarini o’ziga singdirib olgan, ularni jonlantirgan, unga
62
zaminiy mazmun baxsh etgan va hamma uchun bajarishi majburiy-imperativ xulq-
atvor qoidasiga aylantirgan.
Dinning insonparvarlik funksiyasi, shubhasiz insonni ma’naviy-ruhiy
shakllantirish orqali amalga oshadi. Bu jihatdan islom ta’limoti ham o’zining
insonparvarlik g’oyasi va mazmuni bilan jahon dinlari tizimida alohida mavqyega
ega. Islomning gumanistik mazmuni inson va jamiyatni ma’naviy poklanishiga
yo’l ochadi. Islom ta’limotida ezgulik va insoniylikka da’vat etuvchi, inson
ruhiyatiga ijobiy ta’sir qiluvchi boy va sermazmun o’gitlar bisyor. I.A.Karimov
ta’kidlaginidek, «Islom dini… biz uchun ham imon, ham axloq, ham diyonat, ham
ma’rifat ekanligini unutmaylik… Ana shu ma’rifatni kishilarimiz jon-jon deb qabul
qiladilar va yaxshi o’gitlarga amal qiladilar. Mehr – oqibatli, nomusli, oriyatli
bo’lishga, izzat-ehtirom tushunchalariga rioya etishga harakat qiladilar. Din xalq
ma’naviyatining, ma’rifatining yuksalishiga katta hissa qo’shib kelgan ekan,
bugungi davlatchiligimiz haqida so’z yuritganda, rejalar tuzganda dinni, eng
avvalo, ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatida e’tiborda tutishimiz
kerak». Shuning uchun hozirgi paytda islom qadriyatlariga suyanish,
musulmonchilikning asl tamoyillarini rivojlantirish, ularni kishilarimiz hayotiy
faoliyatlarida singdirish ham tarixiy, ham mantiqiy, ham madaniy jihatdan
zarurdir. Ayni paytda bu xilqimizning dunyoqarashi, axloqining mazmunini
belgilashda asosiy mezonlardan hisoblanadi.
Din va dindorlar ahlining jamiyatda tutgan o’rnini inobatga olgan holda,
ma’naviy hayot bilan diniy munosabatlarni uyg’unlashtirish masalasi ijobiy hal
etilmoqda. Mustaqillik sharoitida e’tiqod erkinligi, davlat bilan dinning o’zaro
munosabati, dindor fuqarolar haq-huquqlarining konstitusion negizi qo’yilishi,
Respublika ijtimoiy hayotida dinning mavqyei, xalq o’rtasida totuvlik
ta’minlashdagi ahamiyati, o’gitlarga amal qiladilar. Mehr-oqibatli, nomusli,
oriyatli bo’lishga, izzat-ehtirom tushunchalariga rioya etishga harakat qiladilar.
Din xalq ma’naviyatining, ma’rifatining yuksalishiga katta hissa qo’shib kelgan
ekan, bugungi davlatchiligimiz haqida so’z yuritganda, rejalar tuzganda dinni, eng
avvalo, ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatida e’tiborda tutishimiz
63
kerak». Shuning uchun hozirgi paytda islom qadriyatlariga suyanish,
musulmonchilikning asl tamoyillarini rivojlantirish, ularni kishilarimiz hayotiy
faoliyatlarida singdirish ham tarixiy, ham mantiqiy, ham madaniy jihatdan
zarurdir, ayni paytda, bu xalqimizning dunyoqarashi, axloqining mazmunini
belgilashda asosiy mezonlardan hisoblanadi.
Din va dindorlar ahlining jamiyatda tutgan o’rnini inobatga olgan holda,
ma’naviy hayot bilan diniy munosabatlarni uyg’unlashtirish masalasi ijobiy hal
etilmoqda. Mustaqillik sharoitida e’tiqod erkinligi, davlat bilan dinning o’zaro
munosabati, dindor fuqarolar haq-huquqlarining konstitusion negizi qo’yilishi,
Respublika ijtimoiy hayotida dinning mavqyei, xalq o’rtasida totuvlikni
ta’minlashdagi ahamiyati, teng huquqli fuqarolar deganda insonparvarlik va
vatanparvarlik qoidasining ro’yobga chiqishida dinning ijobiy ta’sir ko’rsatishi
kabi murakkab muammolar oqilona tarzda hal etildi. Din mustaqillik
ma’naviyatining tarkibiy qismiga aylangan bugungi kunda uning axloqiy qimmati
yanada ortib borishi tabiiy.
Bugun mustaqililk tufayli dinga bo’lgan munosabatimiz tubdan o’zgardi.
Dinni «inson uchun zararli», «jamiyat taraqqiyotida to’sqinlik qiladi» degan
noto’g’ri tushunishlar o’rniga uning ma’naviy madaniyatimizning ajralmas bir
qismi bo’lishi, kishilarni barkamollikka, ezgu ishlarga va bardoshlikka o’rgatuvchi
bir butun dunyoqarash tizimi, turmush tarzi ekanligini hav anglamoqdamiz.
Shuning uchun faqatgina bizning respublikamizgina emas, balki butun MDH
dinshunoslik fanida ham dinni ma’naviy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida
e’tirof etish, uning jamiyatdagi integrasion funksiyalarini va hayotiyligini xolisona
ko’rsatish tamoyili keng yoyilgan.
Din umuminsoniy va milliy qadriyalarni saqlab qolish hamda avloddan-
avlodga yetkazish ishiga yordam berib kelgan va bugun ham odamlarga hayotdagi
muammo va qiyinchiliklarni yengib o’tishda ruhiy kuch-quvvat bag’ishlab,
ishonch hissini, ertangi kunga umidini mustahkamlab kelmoqda. Prezidentimiz
I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, «Din odamzod hyech qachon yomon yo’lga
boshlaydi. Din bu dunyoning o’tkinchi ekanini oxiratni eslatib turadi, odam
64
bolasini hushyor bo’lishga, harom yo’llardan uzoq yurishga, yaxshi bo’lishga,
yaxshi iz qoldirishga undab turadi».
Bugun jahon afkori ommasi XXI asr – tinchlik asri bo’lmog’i uchun
kurashmoqda. Bu yo’lda diniy bag’rikenglik, dinlararo muloqot katta ahamiyatga
ega. An’anaviy diniy bag’rikenglik o’lkasi sifatida ma’lum va mashhur bo’lgan
O’zbekiston bu jabhada ham o’z burchini sharaf bilan ado etmoqda.
Respublikamizda islom dini bilan bir qatorda 15 diniy konfessiya qonun asosida
emin-erkin faoliyat ko’rsatmoqda.
Asrlar davomida insoniyatning ma’naviy axloqiy va madaniy qiyofasini
shakllantirib kelgan jahon dinlari, jumladan islom dini tomonidan ardoqlangan
umuminsoniy axloqiy qadriyatlar mustaqillik sharoitida xalqimizning ma’naviy
tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi.
65
Do'stlaringiz bilan baham: |