Мавзу: Логометрлар. Қаршилик термометрлари билан ишлатиладиган кўприк схемалар. Режа

Қ аршиликларни ўлчашнинг кўприк схемаси. Термометрлар қаршилигини ўлчаш учун электротехникада фойдаланиладиган одатдаги мувозанатлаштирилган ва мувозанатлаштирилмаган кўприк схемаларни қўллаш мумкин.
Мувозанат кўприклари икки хил: лабораторияда (ноавтоматик) ва саноатда ишлатиладиган (автоматик) бўлади. Ярим ўтказгичли термоқаршиликларнинг ўлчов асбоби сифатида эса, одатда, мувозанатлаштирилмаган кўприклар хизмат қилади.
9.3-расмда қаршилик термометри уланадиган, ўзгармас токда ишлайдиган мувозанатлаштирилган кўприкнинг принципиал схемаси келтирилган. Кўприк иккита доимий қаршиликлар (резисторлар) R₁ ва R₂ реохорд R_p қаршилик термомет­ри R_t ва улайдиган симларнинг қаршиликлари R_пр дан иборат. Кўприкнинг бир диагоналига Е ўзгармас тоқ таъминлаш манбаи, иккинчисига эса переключатель П орқали ноль индика­тор НП уланади. Реохорд R_p нинг сирпанғичи силжиши туфайли кўприкнинг эришилган мувозанат ҳолатида унинг диагоналидаги ток кучи нолга тенг бўлади.


9.3-расм. Мувозанатлашган
кўприкнинг принципил схемаси.

Шу пайтда кўприкнинг қаршилигини b ва d учларидаги потенциаллар тенг бўлади. I манба кўприкнинг а учидан иккига: I₁ ва I₂ га бўлинади. Демак, R₁ ва R₂ қаршиликларнинг камайиши бир-бирига тенг бўлгани учун қуйидаги тенгламани ёзиш мумкин:

(9.9)
Кўприкнинг bc ва cd елкаларидаги қаршиликнинг камайи­ши ҳам тенг бўлгани учун
(9.10)
(9.9) тенгламани (9.10) тенгламага бўлсак,
(9.11)
Агар ва бўлса,
(9.12)
ва
(9.13)
Агар атрофдаги температурани доимий деб ҳисобласак, 2R_пр = const. У ҳолда (9.12) тенглама қуйидаги кўринишни олади:
(9.14)
Шундай қилиб, ўзгариши билан реохорд каршилиги R_р ни ўзгартириб, кўприкни мувозанат ҳолатга келтириш мумкин. Ўлчанаётган муҳит температурасининг ўзгариши катта бўлиб, R_p нинг ўзгариши сабабли юзага келадиган хато миқдори кўпайиб кетиш хавфи пайдо бўлганда, қаршилик термометрнинг уч симли улаш схемаси қўлланади (9.4-расм). Бундай улаш усулида бир симнинг қаршилиги R_t қаршиликка, иккинчи симнинг каршилиги эса R_p ўзгарувчи қаршиликка қўшилади. Кўприк мувозанатининг тенгламаси қуйидагича бўлади:
(9.15)