Mavzu: korxona investitsion siyosatini samarali tashkil etish masalalari

Kurs ishining maqsadi: Mamlakatimizning investitsion faoliyati va iqtisodiyotimizni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning tutgan o’rnini tahlil qilish, ushbu mavzuni o’qitish uslubiyotini yaratish.
Kurs ishining vazifasi: Qo’yilgan maqsadga erishish quyidagi vazifalarning yechimi bilan bog’liq:
Milliy iqtisodiyotda chet el kapitalining ahamiyati va uni jalb qilish sabablarini o’rganish;
Mamlakatimizda yaratilgan investitsion muhit bilan tanishish;
Respublikamiz makroiqtisodiy investitsion faoliyati statistik ko’rsatkichlari bilan tanishish va ularni tahlil qilish;
Mamlakatimizning xalqaro moliya institutlari va rivojlanish tashkilotlari bilan hamkorligi va istiqboldagi rejalarini o’rganib chiqib, tahlil qilish.
Kurs ishining ob’ekti: Kurs ishining ob`ekti etib "Mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda korxonalarda xorijiy investitsiyalarning o’rni” va bu masalani o’qitish uslubiyoti olindi.
Kurs ishining predmeti: Investitsion faoliyatga kirishish va uni amalga oshirish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy va siyosiy munosabatlar.

1. 
   O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INVESTITSION SIYOSATNI TASHKIL ETISHNING ASOSIY YO'NALISHLARI.
   

Ma’lumki, mamlakat iqtisodiyotining taraqqiyoti bevosita investitsiyalar oqimiga bog‘liq. Bu borada Harakatlar strategiyasida ilgari surilgan g‘oyalarni hayotga joriy etish, mamlakatimiz iqtisodiyotini tarkibiy o‘zgartirish, tarmoqlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir loyihalarni amalga oshirish uchun investitsiyalarni jalb qilish hamda investorlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Davlatimiz rahbari Sh.Mirziyoev ta’kidlaganidek, “Qaysi davlat faol investitsiya siyosatini yuritgan bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. Shu sababli ham investitsiya – bu iqtisodiyot drayveri, o‘zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi, desak, mubolag‘a bo‘lmaydi”.
Darhaqiqat, 2019 yilning o‘zida barcha manbalar hisobidan o‘zlashtirilgan investitsiyalarning qariyb 30 foizini to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy sarmoyalar tashkil etdi. Shuningdek, sanoati rivojlanmagan, olis tumanlarga ham katta investitsiyalar kirib bordi. Umumiy qiymati 
5,4 milliard dollar bo‘lgan 145 ta tarmoq va 167 ta hududiy loyihalar ishga tushirildi. 2020 yil uchun 1569 ta xususiy va to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiya loyihalari ro‘yxati tasdiqlandi. Mazkur dasturga asosan shu yilda 
233 trillion 200 milliard so‘m, jumladan 7,1 milliard dollar miqdorida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kreditlar o‘zlashtirilishi ko‘zda tutilgan.
Investitsiya faoliyatining samarali tashkil etilishi uning huquqiy jihatdan ta’minlanganlik darajasiga ham bog‘liqdir. O‘tgan yillar davomida to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etish uchun qulay investitsiya muhitini shakllantirish, chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarning samarali faoliyat yuritishi uchun bir qator islohotlar amalga oshirildi.
Ammo, sohada yutuqlar bilan bir qatorda ayrim kamchiliklar ham mavjud. Xususan, amaldagi investitsiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlari huquqni qo‘llash amaliyotida ayrim murakkabliklarni keltirib chiqarayotgan edi. Aniqroq qilib aytganda, investitsiya faoliyati va chet el investorlari huquqlarini himoya qilish bilan bog‘liq aksariyat tartib-taomillar tarqoq holda bir nechta qonunlar bilan tartibga solinganligi, aksariyat qoidalarning takrorlanishi, shuningdek ayrim muhim masalalar qonun darajasida emas, balki nizom va yo‘riqnomalar bilan belgilanganligi ular o‘rtasida ba’zi nomuvofiqlik va qarama-qarshiliklarni vujudga keltirayotgan edi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 
PF-5495 sonli Farmonida belgilanganidek, investitsiya kiritish uchun eng qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan, investitsiya faoliyati sohasidagi unifikatsiya qilingan qonun hujjati loyihasini yanada takomillashtirib tez fursatda hayotga tatbiq etish zarur edi. Dastlab investitsiya sohasidagi yagona hujjat sifatida Investitsiya kodeksi konsepsiyasi ishlab chiqilib muhokamaga qo‘yildi. Keyinchalik loyiha “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun nomini oldi.
Mazkur qonun “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”, “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”, “Investitsiya va pay fondlari to‘g‘risida”, “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”, “Konsessiyalar to‘g‘risida”, “Mahsulot taqsimotiga oid bitimlar to‘g‘risida”gi qonunlar va boshqa hujjatlarda, shuningdek bir qator qonunosti hujjatlarda mavjud bo‘lgan normalarni tizimli ravishda o‘zida mujassamlashtirdi.
Shu asosda tayyorlangan “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 
2019 yil 25 dekabr kuni imzolandi va rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran bir oy o‘tgach kuchga kirishi belgilab qo‘yildi.Tuzilishiga ko‘ra 12 bob, 69 moddadan iborat bo‘lgan “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun ilgari investitsiyaga oid qonun hujjatlarida mavjud bo‘lmagan yangi tartib va qoidalar bilan yanada takomillashtirildi. Xususan:
· Investitsiyalar va investitsiya faoliyatining asosiy prinsiplari belgilandi.
· Qonun hujjatlarining investor uchun noqulay o‘zgarishlariga qarshi kafolatlari yanada mustahkamlandi.
· Mahalliy davlat hokimiyati organlarining investitsiyalarni va investitsiya faoliyatini tartibga solish bo‘yicha vakolatlari kengaytirildi.
· “Investitsiya vizasi” va uni rasmiylashtirish tartibi bo‘yicha norma kiritildi.
· O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan investitsiya shartnomasi tuzish tartibi belgilandi.
Qonunda ilk bor investitsiyalar va investitsiya faoliyatining asosiy prinsiplari mustahkamlab qo‘yildi. Bu esa investitsiya sohasida huquqiy tartibga solishning mazmuni va yo‘nalishlarini belgilab berdi.Mazkur prinsiplar investitsiya qilish va investitsiya faoliyatini amalga oshirish jarayonining barcha bosqichlarida qo‘llaniladi.
Ushbu pritsiplar qatorida investorlarning vijdonliligi prezumpsiyasi, ularga nisbatan kamsitishga yo‘l qo‘ymaslik kabilarni alohida ta’kidlash joiz. Bu kabi pritsiplarning qonun darajasida belgilanishi investitsiya faoliyati sub’ektlarining huquq va majburiyatlariga rioya etilishida muvozanatni ta’minlashga xizmat qiladi.
Ma’lumki ilgari investorlar faoliyatining kafoltlari alohida qonun bilan tartibga solinardi. Shuningdek, ushbu kafolatlar boshqa qonun va qonun osti hujjatlarida ham tarqoq holda berilgan. Bu o‘z navbatida kafolatlar to‘g‘risidagi qoidalarni o‘z ichiga olgan turli normativ-huquqiy hujjatlar o‘rtasida takrorlanish va ziddiyatlarni keltirib chiqarayotgan edi.
Investorlar uchun birinchi navbatda kafolatlanishi zarur bo‘lgan sohalarni huquqiy jihatdan tartibga solishga ehtiyoj sezilayotgan edi.
Shu maqsadda, “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunda O‘zbekiston Respublikasining keyingi qonun hujjatlari investitsiyalash shartlarini yomonlashtirsa, investitsiya kiritgan sanada amalda bo‘lgan qonun hujjatlari investorlarga nisbatan o‘sha sanadan boshlab o‘n yil mobaynida qo‘llanilishi, shuningdek, ushbu kafolatlarning aynan qaysi holatlarda amal qilishi aniq belgilab qo‘yildi.
Investorlar huquqlarining davlat tomonidan kafolatlashning bunday turi chet el sarmoyadorlari uchun qulay investitsiya muhitini yaratishda muhim rol o‘ynaydi.
Bugungi kunda davlatning jamiyat hayotida tutgan o‘rni borasida turli o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, davlat boshqaruvini bosqichma-bosqich nomarkazlashtirish ko‘zda tutilgan. “Ma’muriy islohotlar konsepsiyasi”da qayd etilganidek, davlat funksiyalari va vakolatlarining haddan tashqari markazlashganligi hududlarni rivojlantirish dasturlarini shakllantirish va aholining eng muhim muammolarini hal qilishda mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari rolining pasayishiga olib kelmoqda.
Shu boisdan, “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunda ham mahalliy davlat hokimiyati organlariga o‘z vakolatlari doirasida hududdagi investitsiya muhitini yanada takomillashtirish maqsadida istiqbolli investitsiya loyihalarini ro‘yobga chiqarish borasida tegishli takliflarni ko‘rib chiqish va chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash kabi muhim vakolatlar berildi.
Shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisiga, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlariga 10 mln. AQSh dollaridan kam bo‘lmagan ekvivalentda chet el investorlari bilan investitsiya shartnomalarini mustaqil tuzish huquqi berildi. Ilgari esa investitsion shartnomalar faqat hukumat darajasida tasdiqlanar edi.
Mazkur yangi tartibdan hududlardagi rahbarlar samarali foydalanib, chet ellik investorlar bilan turli sohalarda hamkorlikni yo‘lga qo‘yib, qator korxonalar faoliyatini yo‘lga qo‘ydilar.
Qayd etish joizki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
“2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to‘g‘risida”gi Farmonida xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning ta’sischilari (ishtirokchilari) va ularning oila a’zolari uchun muddatini mamlakatdan chiqmasdan uzaytirish imkoni bo‘lgan, amal qilish muddati uch yilni tashkil etuvchi “investitsiya vizasi” joriy etilishi belgilangan edi.
Farmonda belgilangan ushbu vazifa “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunda bevosita o‘z ifodasini topdi. Xususan, investitsiya faoliyatini amalga oshirish jarayonida investorlar va chet el investorlari ishtirokidagi korxonalarga chet el fuqarolari va O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida doimiy yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilan mehnat shartnomalarini erkin tuzish huquqi qonun darajasida mustahkamlanib, bunday shaxslarga mehnat shartnomasining butun amal qilish davrida ko‘p martalik vizalarni olgan holda O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirish va uning hududida bo‘lish huquqi kafolatlandi¹.
Aytish lozimki, bu turdagi viza asosan mamlakatimiz hududida tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha korxonalar tashkil qilish uchun 3 million AQSh dollaridan ortiq miqdorda investitsiya kiritgan xorijiy davlatlar fuqarolariga beriladi. Shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasida yashash guvohnomasi 10 yil muddatga soddalashtirilgan tartibda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning ta’sischilariga ham taqdim etiladi.
Chet el investitsiyalari - bu bir davlatning yuridik va jismoniy shaxslariga tegishli bo'lgan va foyda olish maqsadida boshqa davlat hududida joylashgan moddiy va nomoddiy aktivlar. Investitsiyalar to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita (portfel) bo'linadi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiya - bu 100 foiz xorijiy investorlarga tegishli bo'lgan qo'shma korxonalar va korxonalar yaratish. Ikkinchisi to'g'ridan-to'g'ri va bevosita korxonani boshqarishda ishtirok etadi. To'g'ridan-to'g'ri sarmoyaning maqsadi mablag'lardan maksimal darajada foydalanishni ta'minlash, vositachilar uchun soliqlar va xarajatlarni minimallashtirishdir².
Portfel investitsiyalari kompaniyani boshqarishda bevosita ishtirok etishni nazarda tutmaydi, balki chet el investorlari tomonidan aktsiyalar va qimmatli qog'ozlar (ya'ni ushbu korxonalarga qo'yilgan kapital bo'yicha) bo'yicha dividendlar olishni o'z ichiga oladi. Chet ellik investorlarga ma'lum afzalliklarni beradigan asosiy fikrlar1:
1) daromadlarni repatriatsiya qilish imkoniyati;
2) investitsiyalarning maxsus huquqiy shakli sifatida xorijiy yuridik shaxsning filiallari orqali faoliyatni amalga oshirish imkoniyati.
Investitsiya munosabatlarini huquqiy tartibga solish tarkibida ikki darajani ajratish mumkin: xalqaro huquqiy (xalqaro shartnomalar tuzish) va ichki (asos - qabul qiluvchi davlatning milliy qonunchiligi). Investitsiyalarni xalqaro huquqiy tartibga solish universal, mintaqaviy va ikki tomonlama darajada amalga oshiriladi. Jahon banki tomonidan ishlab chiqilgan va qabul qilingan (1992 y.) Xorijiy investitsiyalarni tartibga solish bo'yicha yo'riqnomada (2-modda) quyidagicha bayon qilingan: "Har bir davlat chet el xususiy sarmoyalarini qabul qilishni tartibga solish huquqini o'zida saqlab qoladi ... Shtatlar ushbu ochiq kirishni hisobga olishadi ... ( agar chet el investitsiyalari uchun yopiq bo'lgan yoki qabul qilish yoki litsenziyalash shartlarini baholashni talab qiladigan cheklangan miqdordagi sanoat va faoliyat turlari ro'yxati mavjud bo'lsa) xorijiy investitsiyalarni huquqiy tartibga solish muammosining eng samarali echimi hisoblanadi. "
Umumjahon xalqaro tartibga solish 1965 yildagi Vashington konvensiyasida va 1985 yilda qabul qilingan Seul konventsiyasida ko'p qirrali investitsiyalarni kafolatlash agentligini tashkil etgan³.
Vashingtondagi 1965 yildagi Konventsiyaga muvofiq, XTTB ICSID - Davlatlar va xususiy xorijiy investorlar o'rtasidagi investitsiya nizolarini hal qilish bo'yicha Xalqaro Markazni tashkil etdi. Investitsiya bo'yicha nizolar yarashtirish protsedurasi (Konventsiyaning III bobi) yoki hakamlik sudi (IV bob) orqali hal etiladi. Qarama-qarshiliklarga yo'l qo'ymaslik uchun mezbon davlatlardan chet el investitsiyalari uchun milliy kafolatlar talab qilinadi.
Chet el investitsiyalarini himoya qilishning yanada samarali usuli bu sug'urta. Ko'p tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligini (MIGA) tashkil etish bo'yicha 1985 yil Seul konventsiyasi xorijiy investorlarga investitsiyalarni notijorat xatarlardan sug'urta qilish orqali moliyaviy kafolatlar beradi. MIGA funktsiyalari xorijiy investorlar uchun notijorat xatarlardan sug'urta va qayta sug'urta shartnomalarini tuzishdan iborat. Seul konvensiyasida an'anaviy nodavlat notijorat xatarlar kontseptsiyasi mavjud - bu valyutalarni o'tkazish (mahalliy valyutaning qadrsizlanishidan tashqari), eksproppiratsiya yoki shunga o'xshash choralar, urush, inqilob, davlat to'ntarishlari va fuqarolar tartibsizligi (to'g'ridan-to'g'ri kafolatlar egasiga qarshi qaratilgan terroristik harakatlar bundan mustasno) bilan bog'liq xatarlar.
An'anaviy tijorat bo'lmagan xatarlardan tashqari, Seul konventsiyasi qabul qiluvchi davlat tomonidan shartnomani buzish xavfini qoplashni ham nazarda tutadi. Konvensiyaga muvofiq, milliy darajada davlat va xususiy sug'urta tizimi yaratildi, uni xorijiy investitsiyalar uchun xalqaro ko'p tomonlama sug'urta tizimi to'ldirdi. 1993 yildan beri Rossiya Federatsiyasida notijorat xatarlardan Rossiya Federatsiyasidagi xorijiy investitsiyalarni sug'urtalash bo'yicha Xalqaro agentlik faoliyat yuritmoqda.
Investitsiya munosabatlarini tartibga solishning eng moslashuvchan vositasi chet el investitsiyalarini o'zaro rag'batlantirish va himoya qilish to'g'risidagi ikki tomonlama xalqaro shartnomalardir. Bunday kelishuvlarning maqsadi bitta bitim tuzgan davlat hududida boshqa bir ahdlashuvchi davlat investitsiyalarining maksimal darajada himoya qilinishini ta'minlash, foydaning valyuta qismini to'siqsiz eksport qilish kafolatlari va notijorat xatarlardan kafolat berishdir⁴.
Investitsiyalarni o'zaro muhofaza qilish to'g'risidagi ikki tomonlama xalqaro shartnomalar davlatlarning kapital qo'yilmalarni olib qo'yishni majburiy ravishda milliylashtirish, rekvizitsiya yoki ma'muriy musodara qilish yo'li bilan bajarmaslik majburiyatini o'z ichiga oladi. Investitsiya bo'yicha nizolar hakamlik sudidan o'tishi kerak. Investitsiyalarni o'zaro himoya qilish va targ'ib qilish to'g'risidagi ikki tomonlama bitimlar dunyoning aksariyat davlatlarini bog'lab turadi (Rossiya Finlyandiya, Frantsiya, Kanada, AQSh, Italiya, Avstriya, Daniya, Gretsiya bilan shu kabi shartnomalarni imzolagan).
SSSR va Ispaniya o'rtasida investitsiyalarni rag'batlantirish va o'zaro himoya qilish to'g'risida Shartnomada (1990) Rossiya xalqaro huquqiy vorislik tartibida ishtirok etadi. Shartnomaga muvofiq, "investor" atamasi quyidagilarni anglatadi:
1) Tomonlardan birining fuqarosi yoki sub'ekti bo'lgan va ushbu Tomonning amaldagi qonunchiligiga muvofiq boshqa Tomon hududida investitsiyalar kiritish huquqiga ega bo'lgan har qanday jismoniy shaxs;
2) Tomonlardan birining o'z hududida joylashgan qonunchiligiga muvofiq tashkil etilgan va ushbu Tomonning amaldagi qonunchiligiga muvofiq boshqa Tomon hududida investitsiyalar kiritish huquqiga ega bo'lgan har qanday yuridik shaxs.
Kapital qo'yilmalar har qanday mulkiy qiymatdir, xususan:
1) aktsiyalar va korxonalarda ishtirok etishning boshqa shakllari;
2) iqtisodiy qiymat yaratish maqsadida qilingan har qanday badallardan kelib chiqadigan huquqlar;
3) ko'chmas mulk, shuningdek u bilan bog'liq barcha turdagi huquqlar;
4) intellektual mulk huquqlari (patentlar, savdo belgilari, tovar kelib chiqqan joy nomlari, firma nomlari, sanoat namunalari, mualliflik huquqlari, texnologiyalar va nou-xau);
5) tabiiy resurslarni qidirish, o'zlashtirish, ekspluatatsiya qilish va saqlashga oid qonun yoki bitim asosida berilgan xo'jalik va tijorat faoliyatini amalga oshirish huquqlari⁵.
Tomonlarning har biri o'z hududida boshqa Tomon investorlari tomonidan o'z qonunchiligiga muvofiq kiritilgan investitsiyalarni himoya qilishni ta'minlaydi (4-modda). Tomonlarning har biri o'z hududida boshqa Tomon investorlarining investitsiyalariga nisbatan adolatli va teng munosabatlarni ta'minlaydilar. Bunday rejim har qanday uchinchi davlat investorlari tomonidan o'z hududida amalga oshiriladigan kapital qo'yilmalarga nisbatan Tomonlarning har biri tomonidan taqdim etilgan rejimdan kam bo'lmagan qulay bo'ladi (5-modda).
Investorlarni tanlash bo'yicha har qanday nizo ko'rib chiqiladi:
1) Stokgolm Savdo palatasining Arbitraj instituti;
2) UNCITRAL arbitraj qoidalariga muvofiq tashkil etilgan vaqtinchalik hakamlik sudi.
Nizolarni ko'rib chiqishda hakamlik sudi quyidagilarga asoslanib qarorlar qabul qiladi.
1) Shartnoma qoidalari;
2) hududida investitsiyalar joylashgan Tomonning milliy qonunchiligi, shu jumladan ushbu Tomonning nizoli qonunlari qoidalari;
3) xalqaro huquq normalari va umume'tirof etilgan tamoyillari.
Qabul qilayotgan mamlakat iqtisodiyotiga xorijiy kapital qo'yilmalarni ikki tomonlama soliqqa tortish shartnomalari yordam beradi. Ushbu shartnomalar davlatlarning soliq yurisdiksiyasini taqsimlash, soliq qonunchiligidagi eng muhim shartlarni kelishish, soliq solinadigan daromadlar doirasi va soliq rejimini belgilash uchun mo'ljallangan. Bularning barchasi xorijiy investorlar uchun qo'shimcha kafolatlar yaratmoqda. Rossiya ikki tomonlama soliqqa tortilmaslik to'g'risidagi deyarli 90 ta ikki tomonlama kelishuvlarda qatnashadi (Buyuk Britaniya, Kanada, Kipr, Ispaniya, Italiya, Belgiya, Avstriya, Yaponiya, Germaniya, AQSh bilan)⁶.
Ko'pgina davlatlarda xorijiy investitsiyalar bo'yicha kodlangan milliy qonunchilik mavjud emas - ular umumiy qonunchilikka bo'ysunadi (monopoliyaga qarshi, monopoliyaga qarshi, soliq, fuqarolik, valyuta, bank). Chet el investitsiyalari bo'yicha maxsus qonun hujjatlari deyarli barcha davlatlarda qabul qilingan va investitsiya tartibi, xorijiy mulkning huquqiy rejimi, xorijiy investitsiyalarni tashkil etish, xorijiy investitsiyalar rejimlari, ular uchun imtiyozlar, chet ellik investorlarning to'liq va so'zsiz huquqiy himoyasini belgilaydi.
Har bir davlat chet el kapitalini o'z hududiga qabul qilish tartibini mustaqil ravishda belgilaydi - ba'zi mamlakatlarda ruxsat berish yoki litsenziyalash tizimi mavjud (Hindiston, Lotin Amerikasi), boshqalarda chet el kapitaliga erkin kirish rejimi o'rnatilgan. Chet el kapitalini eng faol jalb qilish siyosatini olib boruvchi davlatlar maxsus investitsiya kodlarini qabul qilishadi (Xitoy, Polsha, Vengriya, Argentina, Meksika). Hamma joyda chet el investitsiyalarini huquqiy tartibga solish nizoli usul bilan emas, balki to'g'ridan-to'g'ri moddiy huquqiy usul bilan amalga oshiriladi (asosan milliy moddiy huquqiy normalar yordamida).
Yangi Zelandiya investitsiya qonuni - Chet el investitsiyalari to'g'risidagi qonun (1973), Chet el investitsiyalari to'g'risidagi nizom (1985), Savdo to'g'risidagi qonun (1986). Yangi Zelandiyada joylashgan xorijiy firmalarning filiallari bo'lgan kompaniyalar "Kompaniyalar to'g'risida" gi qonunga binoan mahalliy korxonalar hisoblanmaydi (1955). Yangi Zelandiyada ularni tashkil etish tartibi uchun Chet el investitsiyalari komissiyasining roziligi talab qilinadi. Chet ellik xorijiy investitsiya komissiyasidan quyidagilarni xohlasa ruxsat olishi kerak:
1) 10 million NZ dan ortiq yangi biznesni yaratish;
2) qiymati 10 million NZ dan yuqori bo'lgan Yangi Zelandiya kompaniyasini sotib olish.
Mezbon davlat chet ellik investorlar uchun barqaror, teng, qulay va shaffof sharoitlarni yaratishga majburdir. Energiya xartiyasi shartnomasi mezbon davlatlardan chet ellik investorlar uchun milliy yoki eng maqbul davlat tartibini o'rnatishni talab qiladi. Ushbu rejimlardan istisnolar minimal darajaga tushirilishi kerak. Qoida tariqasida milliy qonunchilik bir necha turdagi xorijiy investitsiya rejimlarini nazarda tutadi. Eng maqbul bo'lgan millat va milliy rejimlardan tashqari, ayniqsa imtiyozli (imtiyozli) rejim ham o'rnatilishi mumkin. Bu juda katta miqdordagi mablag'larga yoki milliy iqtisodiyotning ayniqsa muhim va kapital talab qiladigan sohalariga sarmoya kiritadigan xorijiy investorlar uchun taqdim etiladi. Bunday rejim ma'lum imtiyozlarni taqdim etishni nazarda tutadi: ayrim soliqlar va yig'imlardan, daromad solig'idan ozod qilish va milliylashtirilganda maxsus kafolatlar⁷.
Rossiyada tizimli investitsiya qonunchiligi mavjud emas. Huquqiy asos - maxsus federal qonunlar. Rossiya Federatsiyasining ko'plab tarkibiy tuzilmalari o'zlarining investitsiya qonunchiligini qabul qildilar. Chet el investitsiyalari - bu chet ellik investorga tegishli bo'lgan kapitalni Rossiya Federatsiyasi hududidagi sanoat, qishloq xo'jaligi, ko'chmas mulk, obligatsiyalar, aktsiyalar, savdo, ta'lim va boshqa sohalarga imtiyozlar olish maqsadida investitsiya qilishdir. Chet el investitsiyalari pul shaklida (chet el va rus valyutasida), qimmatli qog'ozlar, pul qiymatiga ega bo'lgan boshqa mulkiy va mulkiy huquqlar, intellektual faoliyat (intellektual mulk) natijalariga eksklyuziv huquqlar, xizmatlar va ma'lumotlar shaklida bo'lishi mumkin. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi tijorat tashkilotlari Rossiyada ularning yuridik shaxsiga mos keladigan va qonun bilan taqiqlanmagan har qanday faoliyat turlarini, shu jumladan mulk huquqiga ega bo'lishni amalga oshirishi mumkin.
Chet el investitsiyalarining huquqiy rejimi va ularni amalga oshirishda chet el investorlarining faoliyati yuridik shaxslar va Rossiya fuqarolarining mulkiy, mulkiy huquqlari va investitsiya faoliyati (milliy rejim) rejimidan kamroq qulay bo'lishi mumkin emas. Chet ellik investorlarning faoliyatidagi istisnolar va cheklovlar faqat federal qonunlar bilan va faqat konstitutsiyaviy tuzum asoslarini, axloqni, sog'lig'ini, boshqalarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, Rossiyaning mudofaasi va xavfsizligini himoya qilish uchun o'rnatilishi mumkin. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish manfaatlari uchun ayrim xorijiy investorlarga imtiyozli imtiyozlar berilishi mumkin.
Chet el investitsiyalari ishtirokidagi tashkilotlar - bu xorijiy yuridik yoki jismoniy shaxs ustav kapitalining 10 foizidan ko'prog'iga ega bo'lgan tijorat tashkilotlari.
"Qonunchilikdagi noqulay o'zgarishlar" ro'yxati tuzildi:
Import bojlari, federal soliqlar va davlat byudjetdan tashqari jamg'armalariga ajratmalar miqdorining o'zgarishi;
Xorijiy sarmoyador va chet el investitsiyalari ishtirokidagi tijorat tashkiloti faoliyatiga ustuvor investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo'yicha yig'ilgan soliq yukini oshirish⁸;
Xorijiy investitsiyalarni taqiqlash va cheklash rejimini o'rnatish.