Мавзу: Корхоналар банкротлигини олдини олиш ва уни со¨ломлаштириш й¤налишлари

2.2. Iqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi korxonalar faoliyati

barqarorlik darajasining tahlili
Mamlakatimizda kichik biznes korxonalari faoliyatining barqarorlik darajasini o’rganish, uning turli tarmoq va sohalarda namoyon bo’luvchi o’ziga xos xususiyat va an’analarini tahlil qilish mazkur sohani yanada rivojlantirish borasidagi imkoniyatlarni ochib beradi.
Bankrotlik qarzdor va kreditorlar orasida qarzlarni to‘lash to‘g‘risida tinchlik yo‘li bilan kelishish imkoni ko‘zda tutadi. Tinchlik yo‘li bilan kelishuvning qarorini kreditorlarning umumiy majlisida qabul qilinadi va xo‘jalik sudi tasdiqlaydi.
Bankrotlik zamini - bu ma’lum haqiqiy holat bo‘lib, uni aniq sharoitni hisobga olib baholash zarur. Yomon niyat va qalbaki bankrotlik muammosini qo‘shimcha ravishda qayta qo‘rib chiqish talab etiladi.
Hozirgi vaqtda MDH ning bir qator davlatlarida lizing beruvchi mulkni foydalanishga bergan tomonning to‘lovga layoqatsizligini aniqlansada, uni faoliyatini tartibga solishning huquqiy asoslari to‘liq o‘rnatilmagan. Chunki, lizing oluvchi tomon bankrot deb e’lon qilinsada, u mulkning haqiqiy egasi
hisoblanmaydi va unda to‘lovni undirish masalasi to‘liq hal etilmagan. Bankrotlik holatida lizing bitimi lizing oluvchining aybi bilan bekor qilingan hisoblanadi, lizing oluvchi lizing beruvchiga bitim buzilganligi natijasida yuzaga keladigan zararlarni to‘liq qoplashi shart. Bankrot bo‘lgan korxona o‘zining majburiyatlarini to‘lashda kontragentlari qatoriga lizing beruvchi ham o‘ziga to‘lovlarni undirishi uchun navbatga, ya’ni ro‘yxatga qo‘yiladi va o‘rnatilgan tartibda to‘lov amalga oshiriladi.
Kichik biznesning barqaror rivojlanishi bu sohadagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar sonining o’sishi, respublika yalpi ichki mahsulotida uning hissasining ko’payishi va iqtisodiyotning mazkur sohasida bandlikning ortishi jarayonlariga ta’siri bo’yicha baholanadi.
Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari bo’yicha, O’zbekistonda so’ngi olti yil ichida kichik biznes korxonalarining respublika YaIMdagi ulushining barqaror o’sishi kuzatildi. Kichik tadbirkorlik sohasida band bo’lganlar soni 6038,3 ming kishini, ya’ni iqtisodiy faol aholining umumiy sonining 60,9%ni tashkil etdi.
Respublikamizda kichik biznes korxonalari sonining o’sishi iqtisodiyotning soha va tarmoqlarida turli darajada bormoqda. Jumladan, 2012 yilda ro’yxatga olingan barcha kichik biznes korxonalarining soni 277,4 ming birlikni tashkil etib, 2007 yilga nisbatan 183,9%ga o’sgan.
Bu davrdagi korxonalarning eng yuqori o’sish darajasi qishloq xo’jaligida (405,8%) ro’y bergan bo’lsa, fan va ilmiy xizmat ko’rsatish sohasida (55,7%) pasaygan.
Korxonalar umumiy soni tarkibida tarmoqlar solishtirma salmog’i ham sezilarli ravishda o’zgarmoqda. Faqat yagona tarmoq – qishloq xo’jaligi korxonalarining solishtirma salmog’i 24,4%dan 53,8%ga qadar o’sgan bo’lsa, qolgan tarmoqlardagi korxonalarning ulushi pasayib bormoqda. Ayniqsa, ulgurji savdo, savdo va umumiy ovqatlanish sohalarida kichik biznes korxonalarining sezilarli ravishda pasayib, ularning boshqa moddiy ishlab chiqarish sohalariga o’tish jarayonlari yuz bermoqda.(3-jadval)

3.