|
2.3 Qòychilik
Qo‘ychilik xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega. U insonni qimmatli go‘sht, yog‘ va sut bilan ta’minlaydi. O‘rta Osiyo xalqlari qo‘y go‘shtini sevib iste’mol qiladilar va xilma-xil ovqatlar tayyorlaydilar. Chorvachilikning boshqa birorta sohasi qo‘ychilik singari xilma-xil mahsulot berolmaydi. Qo‘ychilik go‘sht, sut va yoĝdan tashqari jun, qorako‘l te'ri va charm mahsuloti yetkazib beradi. Qo‘ychilikning asosiy va qimmatli mahsulotlaridan biri uning mayin junidir. Qo‘y junidan qimmatli kiyim-kechaklar tiqiladi va gazmollar to'qilib hayotimizning turli sohalarida ishlatiladi.Chorvachilikning qorako‘l qo‘ylari va terilari yetishtirish bilan shug‘ullanadigan tarmog‘i. Mo‘yna sanoati uchun xom-ashyo yetkazib beradi. Qo’ychilik chorvachilikning muhim tarmog’i hisoblanadi. Ulardan jun, po’stinbop teri, teri, barra teri, go’sht va sut olinadi. Bundan tashqari ularning qator so’yim mahsulotlaridan medisina va veterinariya dori-darmonlari tayyorlanadi. Go’ngi esa mahalliy o’g’it sifatida foydalaniladi. Mamalakatda ishlab chiqarilayotgan junning 95%, barra terilar va go’shtning qariyb 10% qo’y go’shtiga to’g’ri keladi. Mamlakatimizda hozir 8 mln. boshdan ko’proq qo’y bo’lib, mustaqillik yillari sohani rivojlantirishning katta imkoniyatlari yaratildi. Soha to'liq xususiylashtirildi, ishlash uchun to'liq imkoniyatlar yaratildi.O'zbekistonda qo'ychilikni rivojlantirishga katta imkoniyatlar mavjud, chunki yetarli sahro, cho'l va tog’ yaylovlari yetarli hisoblanadi. Bu bilan mamlakatda ikki ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni xal qilish mumkin, ya’ni sahro, cho’l va tog’da odamlarini ish bilan ta'minlab, arzon sifatli mahsulot ishlab chiqarish mumkin. Qo’ylarni faqat yirik xo’jaliklardagina urchitib qolmasdan endi kichik xo’jaliklarda, fermer va dehqon xo’jaliklarda ham rivojlantirish choralarini qo'rish kerak. Buning uchun ixtisoslashgan fermer xo’jaliklari sonini ko’paytirish kerak.
Qo’ylarning asosiy xususiyatlaridan ularning yuqori jun va go’sht mahsuldorligidir. Ularning eng nodir xususiyatlaridan biri barcha tuproq va iqlim sharoitlarida yashash qobiliyatiga ega. Qo’ylar yaylov hayvoni va dag’al oziqalarni so’yib iste’mol qiladi. Ularning tanasi mustahkam bo’lib, oyoqlari ingichka va kuchli, tuyoqlari qattiq bo’lib yaylovlarda yurishga moslashgan. Ayniqsa quruq va cho'l xududlarida urchitiladigan qo'ylarda dumbasida yog' zaxiralarini to'plash qobiliyati bor, uni esa oziqa va suv yetishmagan paytlarda foydalanishi mumkin. Homila ko’tarishi qisqa 150 kun shuning uchun yaxshi sharoit yaratib berilganda sovliqlardan bir yilda ikki marta qo'zi olish mumkin. Bu imkoniyatdan fermer va dehqon xo’jaliklarida to’liq foydalansa bo’ladi. Sovliqlar ancha serpushtbo’ladi yoki ular ichida egiz tug'adiganlari ko’p bo’lib 2-3 gacha qo’zi tug’adi.
Qo’ylarda boshqa hayvonlarda uchramaydigan ulkan xislat bo’lib ularning mahsulotini (qorakulchilik-barra teri) hayotining birinchi kunlarida mahsulot beradi. Boshqa hayvonlarga nisbatan qo’ylar dag’al oziqalarni yaxshi iste’mol qilib hazmlaydi. Yaylovlardagi 60 xil o’tdan qo’ylar 550 xilini, qoramollar 50, otlar esa faqat 100 turini foydalanadilar. Qo’ylar 4 kameralik oshqozon va yaxshi rivojlangan ichaklarga ega. Oshqozon-ichaklarining umumiy hajmi 44 l. tashkil qiladi. Ingichka ichaklari – 26 m., yo’g’on ichaklari – 5 m., surish yuzasi esa 2,8 m, shunday qilib har qanday oziqani ham hazm qilib, o’zlashtirib olishi mumkin. Qo’ylar tez yetiluvchan hayvon hisoblanadi, ular 6-8 oyligida go’sht uchun so’yilishi mumkin. Yana bir ajoyib xususiyati dumbali qo’ylar dumbasida yog’ to’playdilar, xisor qo’ylarida u 50 kg. gacha yetadi. Qo’ylar qariyb sil kasalligi bilan kasallanmaydi, lekin brusillez, qichima, chechak, tuyoq chirishi, mastit va gijja kasalliklariga tez chalinadi, shuning uchun vaqtida oldini olish choralarini ko’rish kerak. Qo’ylar tabiiy yashashi 18 yil, xo’jalikda esa o’rtacha 7-8 yil foydalanadi.Qo’ylar asosan mahsulot turiga qarab tasnif qilinadi:
1. Mayin junli qo’ylar.
2. Yarim mayin junli qo’ylar.
3. Yarim dag’al junli qo’ylar.
4. Dag’al junli qo’ylar.
Qo‘ylar junining ingichkaligiga qarab mayin junli, o‘rtacha mayin va dag‘al junlilarga bo‘linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
