Mavzu: Iviqlanish. Iviqlanish tezligi ta’sir qiluvchi faktorlar

Tiksotropiya
Nisbatan zaif ichki strukturalarning buzilishini mexanik usul bilan ham amalga oshirish mumkin* silkitish chay atish, aralashtirish va h.k.lar shular jumlasidan. Mexanik ta’sir to‘xtatilgandan so‘ng biroz vaqt o4tgach dastlabki struktura va qovushqoqlik tiklanadi. Mexanik ta’sir to'xtatilgach strukturaning tiklanish bilan qaytar izotermik buzilish hodisasi tiksotropiya deb nomlanadi. Loklar va bo’yoqlar (aralashtirish, cho'tka bilan ishlash), turli xil qorishma (zamazka)lar bilan ishlash texnikasi tiksotropiya hodisasiga asoslangan.
Strukturalar xosil qilgan sistemaning (gelning) strukturalar xosil qilmagan sistemaga izotermik aylanishi tiksotropiya deyiladi.
Tiksotropiyani sxema tarzida quyidagicha ko`rsatish mumkin.
Masalan: Zol’  gel’ gel’ eritma


Sinerezis
Gellar, bir qancha vaqt o`tgach, qariganida xajmi kichrayib suyuq muxitni siqib chiqara boshlaydi. Gelning o`z-o`zicha ikki qavatga ajralish jarayoni sinerezis deb ataladi. Sinerezis natijasida gel’ qaysi idishda turgan bo`lsa, o`sha idish shaklini oladi.




eksudat
Iviq
Sinerezisdan keyingi
iviq
2-rasm. Sinerezis xodisasi

Sinerezis vaqtida ajaralib chiqadigan suyuqlik miqdori ko`p sabablarga bog’liq va turli sistemalar uchun turlicha bo`ladi. Ba`zi gellarda kontsentratsiyannig ortishi sinerezisni kuchaytiradi, ayrimlarida kraxmal, agar-agar, atsetiltsellyuloza gellarida sinerezis susayadi. Sinerezis tezligi xam turlicha: u odatda kontsentratsiya va temparatura ortishi bilan ortadi. Oqsil iviqlarida sinerizis tezligi pH ga ham bog’liq. Polimer iviqlarida sinerizis iviqlari ko`pincha qaytar tarzda sodir bo`ladi. Temperatura salgina ko`tarilishi bilan sinerezisga yo`liqqan gelni o`zining dastlabki xolatiga qaytarish mumkin.

Sinerezis xodisasi sanoat mollari va oziq-ovqat maxsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasida ko`p uchraydi.
Sinerezis xodisasini S.M.Lipatov mukammal tekshirgan: uning fikricha ivish va sinerezis jarayonlari bir xil dir. Gel’ eskirganda uning tiksotropik xossasi yo`qola boshlaydi.
Gellar senerezis xodisasi natijasida o`z xajmini kichraytirib kserogellarga o`tadi. Quyidagi sxema bilan eskirish jarayoni ko`rsatilgan:

Jelatinlanish sinerezis