Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

Aqliy xujum savollari:

1. 
   Necha gradusda metallar boridlar beradi?
   
2. 
   Bura qaerlarda ishlatiladi?
   
3. 
   Alyuminiyni muxim minerallarini sanang.
   
4. 
   Al₂O₃ ni alatropik shakl o’zgarishlari nechta?
   

Galiy – davriy sistemada 31 katakchada joylashgan, atom og’irligiqaror izotoplari ⁶⁹Ga va ⁷¹Ga. Galiyning sun’iy radiaktiv izotoplaridan ⁷²Ga radiaktiv indektor sifatida foydalaniladi. Element konfuguratsiyasi KLM 4S²4P¹. Galiyni mavjudligini 1871 yilda D.I. Mendelev oldindan aytgan.

Uni 1875 yilda frantsuz olimi Lekok de Buabodron sof holda ajratib olib, xossalarini o’rgandi. Bu olimni tadqiqotlari Mendelev fikrini to’la tasdiqladi. yer po’stlog’ining 1.5∙10^-3 % ini tashkil qiladi. Uning yagona mineral gallit CuGaS₂ juda ko’p uchraydi. Toshko’mir tarkibida bo’ladi. shuning uchun toshko’mirning gazifikantsiyasida galliy germaniy bilan birga kuya va kul tarkibiga o’tadi. Galliy kumush kabi oq metall, rombik sistemasida kristallanadi. Galliy kislota va ishqorlarda eriydi.

2Ga+6HCl2GaCl₃+3H₂

2GA+2NaOH+H₂O2Na[Ga(OH)₄]+3H₂
Indiy – tartib nomeri 49, atom og’irligi 114.8g, barqaror izotoplari ¹¹³Jn va ¹¹⁵Jn tabiatdagi indiyning 95.77% ini tashkil qiladi. Element konfiguratsiyasi KLM 4S²4P⁶4F¹⁰5S²5P¹.

Indiy 1863 yilda nemis olimlari F. Reyx bilan T. Rixter tomonidan Freyberg shaxri yaqinidan keltirilgan rux aldamasi mineralini spektroskop bilan analiz qilish natijasida kashf etilgan.

Indiy tarqoq element. Unig minerali yo’q, tug’ma holda ham uchramaydi. U turli minerallarda aralash holda uchraydi. Miqdori 0.1 %dan oshmaydi, faqat 1%ga yaqinlashadi, og’irlik jihatdan yer po’stlog’ining 1∙10^-5 ini tashkil qiladi.

Olinishi: Rux, qo’shg’oshin, mis, qalay kabi metallar ishlab chiqarish korxonalarining qoldiqlaridan foydalaniladi. U O’rta Osiyoning surma simobli, temir rudali konlarida ham indiy bor.

Xom-ashyo balchiq, chiqindilar, filhtrlashda chiqqan qattiq qoldiqlardan olinadi. Indiy sulfat rux ta’sirida yoki elektroliz yo’li bilan qaytariladi. Jn2(SO₄)₃+3Jn2Jn+3JnSO₄

Indiy palstik va yumshoq, kumush kabi oq yaltiroq metall, 156,17⁰ da suyuqlanadi va 2044⁰ da qaytariladi. Oson suyuqlanadigan qotishmalar tayyorlashda, boshqa metallar sirniti qoplashda, vakuum asboblarda, yarim o’tkazgichlar texnikasida ishlatiladi.

Galiy – tartib nomeri 81, atom og’irligi 204,37. barqaror izotoplari ²⁰³Tl, ²⁰⁵Tl. Elektron konfiguratsiyasi KLM N5S²5P⁶5d¹⁰6S²6P¹. 1861 yilda Kruks tellur izlab Gertsdagi H₂SO₄ ishlab chiqaradigan zavodning qo’rg’oshin kameralaridan chiqadigan balchiqni opektroskop yordamida tekshirdi; yashil chiziqlar borligini kuzatdi, yaxshilab tekshirib, bu yashil chiziqlarning yangi elementga mansubligini aniqlandi va bu elementga talliy nomi berildi. (Tallos – yashil novda grekcha) Tarqoq element, yer po’stlog’ining 1∙10^-5 %ni tashkil qiladi. Minerallaridan lorandit TlAsS₂, krukezit (Cu, Ag, Tl)₂Se, vrabait 3(As, Sb)₂∙S₃Tl₂S, gutchinsonit (Cu, Ag, Tl)₂S∙PbS∙2As₂S₃ va 1956 yilda O’Zbekistonda topilgan yangi mineral avitsennit 3Ta₂O₃∙Fe₂O₃ rux, qo’rg’oshin sulfidlar yonganida hosil bo’lganda changdan xom-ashyo sifatida foydalaniladi.