Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

Mustaxkamlash savollari.

1. 
   Vanadiyning necha oksidi bor?
   
2. 
   Nima sababdan vanadiy cho’yanga qo’shiladi?
   
3. 
   Nb₂O₅ va Ta₂O₅ ga ishqor qo’shilsa nima hosil bo’ladi?
   
4. 
   Qanday kompleks birikmalar hosil qiladi?
   

Uyga vazifa:

Yangi mavzuni o’qish: VII gruppa yonaki gruppacha elementlari.

1. 
   Ularning tabiatda uchrashi va olinishi.
   
2. 
   Ximiyaviy va fizikaviy xossalari.
   
3. 
   Yonaki gruppacha elementlarining birikmalari.
   
4. 
   Ishlatilishi.
   

MAVZU: IV GRUPPA YONAKI GRUPPACHA ELEMENTLARI.
Reja:

1. 
   Umumiy xarakteristika.
   
2. 
   Ularni tabiatda uchrashi va olinishi.
   
3. 
   Fizikaviy va ximiyaviy xossalari.
   
4. 
   Ishlatilishi.
   

Tayanch iboralar: rutil, anataz, brukit, ilmenet, magnetit, tserkon, baddelit, lantanoid kirishim.
Bu elementlarning elektron konfiguratsiyasi d²s² – elementlar bor.

Ti z=22 KL 3s²2p⁶3d²4s²

Zr z=40 KLM 4s²4p⁶4d²5s²

Hf z=72 KLMN 5s²5p⁶5d²6s²

Tabiiy izotoplari titanda 46,47,48,49,50; tsirkoniy – 90,91,92,94,96; gafniy – 174,176,177,178,180 dir.Bu gruppachaga yana 104 element kurchatoviy ham kiradi. Element konfiguratsiyasi: KLMNO 6s²6p⁶6d²7s².

Bu 4 elementning bir qancha radiaktiv izotoplari ma’lum. TSirkoniy gafiydan xromatografiya va ekstraktsiya usullarida ajratiladi. Bu usulda tozalashgan tsirkoniy atom texnikasi uchun juda zarur element. Bu maqsad uchun tsirkoniyning yadraktiklik izotopi ishlatiladi. Ti, Zr, Hf 4,3,2 valentli bo’ladi. ularning baraqarorligi titan va gafniyga o’tgan sayin kamayadi. Metallik xossalari esa titan, tsirkoniy, gafniy qatorida kuchayib boradi.

Yer po’stlog’ida og’irlik jihatidan titan – 0.61%, tsirkoniy – 0.024%, gafniy – 3.2∙10^-4%ni tashkil etadi. yer po’stlog’ida titan ko’p tarqalgan. Ko’p tarqalgan minerali titanniki TiO₂ temir titanatlar kaltsiy titanlardir. Ilminit FeTiO₃ ko’pincha magnetit Fe₃O₄ bilan aralash xolda uchraydi. FeTiO₃∙nFe₃O₄ formulasi bilan ifodalangan bu mineral titan magnetit deb ataladi. Kaltsiy titanatlardan perovskit CaTiO₃ amaliy axamiyatga ega. Toza titan minerallari – rutil, ilminit, titanmagnetitlardir. TSirkoniy minerallaridan tsirkon – ZrSiO₄, baddeleit – ZrO₂ ladir.

Olinishi. Xozir titan metali TiCl₄ ni 900°da kaltsiy, magniy yoki natriy metallari bilan qaytarib olinadi.

TiCl₄+2Mg2MgCl₂+Ti+121 kkal.

Titan yuqori temperaturada juda aktiv metall bo’lagnligi uchun azot, uglerod, vodorod bilan birikmalar xosil qila olish sababli geliy yoki argon atmosferasida va germetik po’lat apparatlarida amalga oshiriladi. TiO₂ kaltsiy ta’sirida qaytarish yo’li bilan xam titan olish mumkin.

2Ca+TiO_2Ti+2CaO+85.4 kkal

Bunda g’ovak va toza bo’lmagan titan xosil bo’ladi. uni tozalab, vakuumda yoki inert gaz atmosferasida qayta suyuqlantirilib, g’ovak bo’lmagan yaxlit titan metali olinadi. TSirkoniy bilan gafniy xam shu usul bilan olinadi. Tozasini olish uchun TiJ₄ va ZrJ₄ volfram sim yordamida qizdirib olinadi. TiJ_4Ti+2J₂ ZrJ_4Zr+2J₂