Мавзу: Ислом (8 соат) Режа Исломнинг вужудга келиши

VII-IX асрларда минг-минглаб ҳадис тўпланган ёки тўқилган. Ҳадисшунослик савоб иш ҳисобланган, ҳадисларни тўплаш мустақил билимга айланган, бу ишга ихтисослашган илоҳиёт пешволари эса муҳаддислар, деб аталганлар.
Ҳадисларнинг аксарияти ҳуқуқий ва аҳлоқий нормаларни, маросим ва урф-одатлар, оилавий муносабатлар, касб-кор, савдо-сотиқ, илм, ота-она, фарзанд, қариндош-уруғ, дўстлик, яхшилик ёки ёмонликка оид бўлган. Аммо тархий мазмунга эга бўлган.
Муҳаммад (с.а.в) таржимаи ҳолини, халифалар, саҳобалар фаолиятини баён этган ҳадислар ҳам бўлган. Исломда таниқли ва нуфузли ҳисобланган кишилар томонидан етказилган ҳадислар (саҳиҳ) деб эътироф қилинган.
Ҳадисларни етказган кишилар ишончли бўлса, бу ҳадис яхши (ҳасан) деб аталган. Ишончли бўлмаган шахслар етказган ҳадислар бўш (заиф) деб аталган.
Ҳақиқий рост, чин ҳадисларни сохта ҳадисдан ажратиш энг муҳим иш ҳисобланган. Бу ишда ҳам қиёслаш, таққослаш усулидан фойдаланилган.
Масалан, бирон ҳадис турли шахслардан, турли, бир-биридан узоқ жойларда солишти-рилган улар айнан туғри келса ўшандай ҳадис саҳиҳ, яъни чин ҳадис ҳисобланган, агар бир-бирига биронта сўзда, маънода тўғри келмаса ундай ҳадис сохта ёки заиф ҳисобланган ва ташлаб юборилган.
IX-X асрларда ҳадисшунослик ва ҳадисларни тўплаш тугалланган. Тўпланган ҳадислар ҳажми, чинлиги, тартиби, аҳамияти билан мусулмон оламида олти муҳаддис (ҳадис тўпловчи) машҳур бўлган. Шулардан учтаси Марказий Осиёдан чиққан.
Муҳаддислар орасида энг орбўлиси ва машҳури Имом Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий (809-870 йиллар) дир. У Бухорода туғилиб, шу ерда ўз даври илмларини, айниқса, диний билимларини ҳар томонлама ўрганган. Сўнг ўз билимларини мукаммаллаштириш мақсадида Макка, Мадина, Боғдод, Дамашқ, Ҳижоз, Куфа, Нишопур каби шаҳарларга борган. Бу шаҳарларда жуда кўп олимлар, диншунослар, муҳаддислар билан учрашган, ҳадислар тўплаган, сўнг Бухорога қайтган.
Бухорийдан бизга жуда кўп мерос қолган. Унинг ислом диншунослигига оид 20 тага яқин катта ҳажмдаги асарлари мавжуд. «Ал-Жомеъ-Саҳиҳ», «Ат-тарих ал-Кабир», «Ат-тарих ас-сагир», «Ал-Адаб ал-Муфрад» кабилар шулар жумласига киради.