Mavzu. Investitsiyalarni baholash usullari

3.3-rasm. G loyiha uchun NPVning diskont stavkasiga bog‘liqlik grafigi

NPV (f.st.)
Ushbu loyiha uchun pul oqimlarining aniq tavsifi natijasi mazkur loyihada bitta ham IRR mavjud emasligi sanaladi.

Sinov va xato usuli orqali D loyihasi uchun IRRni topishga urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchraydi, chunki bunday raqam (hech bo‘lmaganda haqiqiy) mavjud emas. Grafik, gorizontal o‘q va NPVning egri chizig‘i kesishmasligini ko‘rsatadi. Yana bir bor ta’kidlash kerakki, loyiha hatto barcha diskontlash stavkalari holatida yuqori NPV ega bo‘lsa ham uni IRR yordamida baholash mumkin emas. Amaliyotda nostandart pul oqimlari bilan bog‘liq hech qanday loyiha yo‘q degan fikr noto‘g‘ri bo‘lar edi. Ehtimol, ular umumiy loyihalar sonining ozchiligini tashkil qilar, ammo baribir mavjud. Masalan, qazilma boyliklar bilan bog‘liq ko‘plab loyihalarda pul oqimlarining ta’riflari B loyihasini eslatadi. Bunday loyihalar, odatda, shaxta yoki kar’yer o‘z resurslarini tugatgandan keyin ular joylashgan hududni dastlabki holatiga keltirish bilan bog‘liq bo‘lgan katta pul majburiyatlarini nazarda tutadi. IRR bo‘yicha umumiy xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, agar daromadlilikning to‘siq stavkasi sifatida moliyalashtirishning muqobil xarajatlari ishlatilsa, bu odatda NPV holatidagi natijalarga olib keladi. Biroq ba’zida IRR noto‘g‘ri, mos kelmaydigan va izchil

bo‘lmagan signallar beradi, agar ularga rioya qilsak, nooptimal qarorlarga olib kelishi mumkin.


PBP usuli bo‘yicha qaror qabul qilish qoidasi quyidagicha: agar loyihalar oldindan belgilangan vaqt ichida o‘z-o‘zini qoplasa, ular tanlanadi. Raqobatbardosh loyihalar eng kam qoplash muddati asosida tanlab baholanadi. Shunday qilib, PBP bizni “Super” loyihasini emas, balki “Zenit” loyihasini tanlashga undaydi (pul oqimlari bir me’yorda amalga oshirilishi sharti bilan).
Ehtimol, IRR qaror qabul qilishning ishonchli usuli emas, balki matematik natijadir. Odatda, u o‘xshaganda to‘g‘ri natija beradi, lekin har doim emas. Qiyinchiliklarni bartaraf etish maqsadida IRRni o‘zgartirish yo‘llari bor, ammo u biz uchun kerakmi? NPV har doim mantiqiy va aniq signallarni beradi, shuning uchun uni baholashning dastlabki usuli sifatida muvaffaqiyatli ishlatishimiz mumkin.

1.