96
B.Andrew. B.Bernanke ―Macroeconomics‖ eight edition, 2010. 239 page
97
P.Salin ―International monetary system and the theory of monetary system‖ 2016, 217 page
inflyatsiyaning qarshi siyosat va pul islohati hisoblanadi.
Har davlatda pul
muomalasi ma‘lum qonun qoidalar asosida tartibga solib turiladi. Oldingi
markazlashgan rejali boshqaruv asoslangan iqtisodiy tizimda pul muomalasi
rejalashtirish asosida
boshqarib kelingan.
Axolining
daromadi va
xarajatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirib turilgan. Tovar ishlab
chiqarishni kengaytirish axoliga kreditga tovar berish, baxolar tizimini
o‘zgartirib
turish
va hokazolar. Barcha jarayonlar
davlat
tomonidan
boshqarilgani uchun pul muomalasi qonuni buzilganda davlat o‘z vakolati doirasida
narxlarni o‘zgartirish yo‘li bilan pul reformasi bilan pul muomalasini tartibga
solib kelgan.
Bozor iqtisodi sharoitida pul muomalasini ma‘lum usullar
yordamida tartibga solib turadi.
Inflyatsiyaga qarshi kurashish quyidagicha amlga oshirilishi mumkin:
Pul
islohatlari
(revolvasiya,
devolvatsiya,
nulifikasiya
va
denominasiya);
Antiinflatsion siyosat: daromadlar siyosati va deflyatsion siyosat.
Daromadlar siyosati (ijtimoiy noroziliklarni yuzaga keltirishi mumkin) ish haqi
va narxlar o‘sishini parallel nazorat qilgan holda, ish haqi o‘sishini chegaralash
yoki muzlatishdir. Deflatsion siyosat pul-kredit siyosati va soliq mexanizmlari orqali
boshqarish bo‘lib, unda davlat xarajatlari kamaytiriladi va soliq
stavkalari oshirilishi yoki Markaziy bankning pul-kredit
siyosati
instrumentlari orqali pul massasini boshqarishdir.
96
Markaziy bank pul muomalasini barqarorlashtirish va inflyatsiyani oldini
olish borasida quyidagi pul-kredit siyosatini olib boradi:
1.
Qayta moliyalashtirish siyosati
2.
Majburiy rezervlar me‘yorlari
3.
Ochiq bozordagi
operatsiyalar
4.
Valyuta siyosati
Markaziy bankning qayta moliyalash siyosati Markaziy bank tomonidan
tijorat banklarini kreditlash bilan bog‗liq bo‗lgan tadbirlarning majmui bo‗lib,
ushbu siyosat quyidagi uch xil kreditlash usulidan foydalanilgan holda amalga
oshiriladi:
a)
tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi
trattalarni qayta hisobga olish yo‗li bilan kreditlash usuli;
b)
tijorat banklarini Markaziy bank tomonidan ularning balansidagi qimmatli
qog‗ozlarni garovga olish yo‗li bilan kreditlash usuli;
v) tijorat banklarini to‗g‗ridan to‗g‗ri kreditlash usuli
97
.
Mazkur usulda berilgan kreditlar overdraft shaklida
yoki muddatli kreditlar
shaklida beriladi. Mamlakatimizda Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan qayta
moliyalashtirish stavkasi haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak u quyidagi ko‘rinishga
ega bo‘lgan:
Mamlakatimizda ham O‘zbekiston Respublikasining Markaziy bankining
tijorat banklari beriladigan kreditlari uchun o‘rnatiladigan qayta moliyalash
stavkasi inflyatsiyaga qarshi kurashda asosiy stavkalardan biri sifatida xizmat qiladi.
Respublikamizda milliy valyuta so‘m muomalaga kiritiladigan paytda qayta
moliyalash stavkasi yiliga 150% ni tashkil etar edi.Ammo
milliy valyuta
kiritiladiguncha bo‘lgan inflyatsiyaning inersiya kuchi shu darajada katta ediki tezda
qayta moliyalash bu darajasi yetarli emasligi ma‘lum bo‘lib qoldi. Inflyatsiyani
kamaytirish borasida yanada qat‘iyroq siyosat yuritish maqsadida markaziy bank
1994-yil oktabrdan boshlab qayta moliyalash stavkasini 150% dan 225 %gacha
ko‘tardi.
Do'stlaringiz bilan baham: