Mavzu: Ikkilamchi og‘izlilar (Deuterostomata). Ignaterililar (Echinodermata) tipi. Dengiz tipratikanlari

ambulakral oyoqchalar 
joylashgan. Hayvon ana shu 
oyoqlar yordamida harakat qiladi.
Dengiz yulduzlarining tana devori bir qavat kiprikli epiteliy, uning ostida joylashgan 
biriktiruvchi to’qima va tana bo’shlig’ini chegaralab turuvchi peritoneal epiteliy bo’ladi. Selomda 
barcha ichki organ-lar joylashgan bo’ladi.
Markaziy diskning aboral tomonidagi interradiuslardan birining ustida mayda teshikchalarga 
ega bo’lgan 
madreopor 
plastinkasi joylashgan. Aboral tomon sirtida mayda ohak ignalar bor. 
Ayrim turlarida bunday ignalarning ikkitasi birlashib, qaychiga o’xshash organchalarni - 
pedisellya-riyalarni hosil qiladi. 
Dengiz yulduzining 
ambulakral sistemasining
tuzilishi. Ambulakral sistema harakatlanish 
uchun xizmat qiladi. Bu sistemani tashkil qiluvchi naylar suv bilan to’lg’azilgan bo’ladi. 
Ambulakral sistema aboral tomonda joylashgan madreopor plastinkasidan boshlanadi. Bu 
plastinkadagi teshikchalar oral qutb tomon ketadigan tosh nayi bilan bog’langan. Ushbu nay oral 
tomonda halqumni o’rab oluvchi halqa nay bilan tutashadi. Halqa naydan har bir nurga radial 
naylar ketadi. Radial naylarning ikki yonida kalta yon naylar ham joylashgan. Har bir yon naycha 
bir tomondan tana bo’shlig’idagi qisqaruvchi pufakcha - 
ampula
bilan, ikkinchi tomondan 
ambulakral oyoqcha bilan tutashadi. Oyoqchalar oral tomondagi ambulakral egatchalarda ikki 
yoki to’rt qator bo’lib joylashgan uchida so’rg’ichlar bo’lgan o’simtalar hisoblanadi. Tananing 
harakatlanayotgan tomondagi ampulalari va ambulakral oyoqchalarning navbatma-navbat 

---

qisqarishi tufayli hayvon harakatlanadi. Bu jarayon qo’yidagicha amalga oshadi, ya’ni ampulalar 
qisqarganda suv ambulakral oyoqchalarga o’tadi, oyoqchalar cho’zilib, biror narsaga yopishadi. 
So’ngra oyoqchalar qisqarganda, suv ampulalarga o’tadi. Bir vaqtning o’zida ko’p sondagi 
oyoqchalarning birdaniga qisqarishi tufayli hayvon tanasi sekin-asta harakatga keladi va tanani 
oldinga suradi. Tosh nayi devoridagi kiprikchalarning harakati tufayli suv ambulakral sistemasi 
nayi orqali tana ichkarisiga oqadi. Ko’pgina dengiz yulduzlarining halqa nayida pufakchalarga 
o’xshash xaltachalarda zahira suv saqlanadi. Dengiz yulduzi sekin harakatlanadi, ya’ni bir minutda 
5-8 sm masofani bosib o’tadi.