Mavzu Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Reja: Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi. Ideal g

Qovushoqlik koeffitsiyentini o‘lchash (viskozimetriya)
Agar gazning geometrik o‘lchamlari aniq bo‘lgan trubadan oqish tezligi o‘lchansa, qovushoqlik koeffitsiyentini aniqlash mumkin ekanini eslatib o‘tgan edik. Puazeyl formulasi dan foydalanib, bu o‘lchashlardan qovushoqlik koeffitsiyentini aniqlash mumkin.
Biroq shuni nazarda kerakki, bunday tajriba uchun har qanday truba ham yaroqli bo‘lavermaydi. Gap shundaki, qovushoqlikni o‘lchash uchun gazning oqimi laminarbo‘lishi kerak. Laminar oqim deb shunday oqimga aytiladiki, unda gaz (suyuqlikning)ning truba o‘qiga perpen- dikulyar yo‘nalishdagi tezligi barcha nuqtalarda nolga teng bo‘ladi, ya’ni gazning qatlamlari turli tezliklar bilan oqayotgan bo‘lsa ham, ular bir-biriga qat’iy paralell bo‘ladi. Shu bilan birga oqim tezligining gaz xossalari va truba radiusiga bog‘liq bo‘lgan aniq bir qiymatida gazda laminarlikni buzuvchi uyurmalar yuzaga keladi. Bunday uyurmali yokiturbulentoqim uchun Puazeyl formulasi o‘rinli bo‘lmaydi. Trubaning ko‘ndalang kesimi qancha kichik bo‘lsa, uyurmalar hosil bo‘lishi uchun shuncha katta tezlik zarur bo‘ladi. Odatdagi tezliklarda uyurmalar hosil bo‘lmasligi uchun truba juda ingichka, ya’ni kapilyar bo‘lishi kerak.
Shuning uchun Puazeyl formulasidan foydalanishga asoslangan qovushoqlik koeffitsiyentini o‘lchash usuli, ko‘pincha, kapillyar usuli, tegishli asboblarni esa kapillyar viskozimetrlar deb yuritiladi.Agar gazning geometrik o‘lchamlari aniq bo‘lgan trubadan oqish tezligi o‘lchansa, quvushqoqlik koeffisientini aniqlash mumkin. Puazeyl formulasi dan foydalanib, bu o‘lchashlardan qovushqoqlik koeffisientini aniqlash mumkin.
Biroq shuni aytish kerakki, bunday tajriba uchun har qanday truba ham yaroqli bo‘lavermaydi. Qovushqoqlikni o‘lchash uchun gazning oqimi Laminar bo‘lishi kerak. Liminar oqim deb, shunday oqimga aytiladiki, unda gaz (suyuqlik)ning truba o‘qiga perpendikulyar yo‘nalishdagi tezligi barcha nuqtalarda nolga teng bo‘ladi, Ya’ni gazning qatlamlari turli tezliklar bilan oqayotgan bo‘lsa ham, ular bir-biriga qat’iy paralell bo‘ladi.
Agar trubada oqadigan gaz (suyuqlik) ubrmalarni hosil qilsa bunday jarayonga turbulent oqim deyiladi va Puazeyl formulasi o‘rinli bo‘lmaydi. Puazeyl formulasidan foydalanishga asoslangan qovushqoqlik koeffisientini o‘lchash usuli, ko‘pincha kapilyar usuli, tegishli asboblarni esa kapilyar viskometrlar deb ataladi. Trubalarda gaz (suyuqlik) oqimini, truba o‘lchamlariga va xarakat tezligiga bog‘liqligini o‘rganib, laminar oqimdan turbulent uyurmalar xarakatiga o‘tishni quyidagi o‘lchamsiz kattalik bilan o‘lchash mumkin.
(5.27)
kriterial formula bilan aniqlanadi. Hisoblashlar shuni ko‘rsatadiki, (14.6) formula kritik qiymat masalan 1000 qiymatidan ortgandan so‘ng turbulent xarakatga o‘tadi. Bu erda  gazning zichligi, u - oqimning o‘rtacha tezligi, r - trubaning radiusi va (.6) Reynolds soni deb ataladi. Reynolds soni harakatlanayotgan suyuqlik yoki gazda ta’sir ko‘rsatadigan energiya va qovushqoqlik kuchlar orasidagi munosabatini xarakretlaydi.
(5.28)
Demak, oqim laminar bo‘lishi uchun gazning xarakat tezligi U katta bo‘lmasligi kerak.
4.