Mavzu Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Reja: Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi. Ideal g

Kritik holat
Turli temperaturalar uchun bosimning hajmga bog’liqligini tekshirish asosida bir qator izotermalarni hosil qilamiz (4.5-racm). Temperaturalar ortgan sari izotermalardagi ikki fazali holatni aks ettiruvchi sohalar (toyinish soxalari) ensizroq bo’lib boradi. Nihoyat, biror T_k temperaturaga moc keluvchi izotermada toyinish sohasi nuqtaga aylanadi. Bu nuqta kritik nuqta deb, unga moc bo’lgan bosim va hajmning qiymatlari esa kri­tik bosim (r_k) va kritik hajm (V_k) deb ataladi.
Shunday qilib, T_k dan past tem­peraturalardagi izotermalardagina toyinish sohalari mavjud. Bu sohalar 15.5- rasmda punktir chiziq bilan ajratilib shtrixlangan. chiziq va ordinata o’qi orasidagi soha esa moddaning suyuq holatlariga mos keladi. Rasmdagi nuqtalar bilan akslangan soha esa moddaning gaz holatini ifoda etadi. Bu sohada modda ikki fazali holatda bo’la olmaydi. Binobarin, kritik tempe­ratura gazni suyuqlikka aylantirish mumkin bo’ladigan eng yuqori temperaturadir. Temperaturasi T_k dan katta bo’lgan gaz har qanday bosim ostida ham suyuqlikka aylanmaydi.
Kritik parametrlar moddaning kritik holatini xarakterlaydi. Kritik holatdagi modda uchun suyuqlik va bug’ orasidagi farq yo’qoladi. Kritik ho­latda bug’ning suyuqlikka, suyuqlikning esa bug’ga aylanishi uzluksiz ravishda sodir bo’lib turadi. Kritik temperaturada suyuqlikning solishtirma bug’lanish issiqligi va sirt taranglik koeffitsienti nolga teng bo’ladi. Turli moddalar uchun kritik parametrlar turlicha bo’ladi.
Eksperimental izotermalarni (15.5-rasm) Van-der-Vaals izotermalari (15.4-rasm) bilan taqqoslasak, nazariy izotermalardagi sohalar tajribalarda qayd qilingan ikki fazali holatlarni aks ettiruvchi toyinish sohasiga mos kelishini aniqlaymiz. Biroq moddaning gazsimon holatdan suyuq xolatga va aksincha suyuq xolatdan gazsimon holatga o’tishlarida bosimning hajmga bog’liqligi to’g’ri chiziq bilan xarakterlanadi. Boshqacha qilib aytganda izotermalarning toyinish sohasida bosimning qiymati Van-der-Vaals izotermalaridagidek maksimum va minimumga ega bo’ladigan tarzda o’zgarish o’rniga o’zgarmas ga teng bo’ladi.