Mavzu Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Reja: Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi. Ideal g

Gazlarning qovushqoqligi (ichki ishqalanishi) to‘g‘risida tushuncha. Gazlarning (shuningdek, suyukliklarning ham) qovushqoqligi shunday xossasiki, bu xossa tufayli gazning turli qatlamlarining xarakat tezliklari tenglashadi. Masalan shamol yoki bo‘ronning vaqt o‘tishi bilan gazlarning ana shu xossasi tufayli ro‘y beradi. Agar gaz qo‘shni qatlamlarining tezliklari turlicha bo‘lsa, xarakat tezligi katta bo‘lgan qatlamdan kichik tezlik bilan xarakatlanayotgan qatlamga impuls (xarakat miqdori) uzatilishi tufayli bu qatlamlarning tezliklari tenglashadi. Agar tashki kular yordamida gazning turli qatlamlarining xarakat tezliklari orasidagi farq o‘zgarmas bo‘lsa, u holda qatlamdan qatlamga utuvchi impuls oqimi ham o‘zgarmas (stasiolnar) bo‘ladi, shu bilan birga bu oqim tezlikning kamayishi yo‘nalishi bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi. Masalan gaz (yoki suyuklik)ning ikki plastika oralig‘ida yoki trubada xarakat yo‘nalishi bosimlar farqi doimiy bo‘lganda sekin oqishini aytish mumkin.
2. Ma’lumki, gazning truba bo‘ylab oqishida uning qatlamlarining tezliklari 16.1-rasmda ko‘rsatilganidek taqsimlanadi. Eng katta tezlik trubaning o‘rta qismida kuzatiladi. Truba devorlariga yaqinlashgan sari tezlik kamaya boradi va trubaning devorlariga bevosita tegib turgan qatlam esa harakatlanmay tinch turadi.
Bunday oqimda impuls gazning tezligi eng katta bo‘lgan markaziy qatlamdan kichik tezliklar bilan xarakatlanayotgan qatlam oqimlariga beriladi. Bu prosess xarakat mikdorining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli gaz o‘zini xuddi unga biror kuch (ishqalanish kuchi) ta’sir qilayotgandek tutadi. 5.4-rasmda ko‘rsatilganidek X-o‘qqa perpendikulyar yo‘nalishda xarakat tezligi barcha nuqtalarda birday bo‘ladi, Ya’ni ( tezlik faqat X ning funksiyasidir.