Mavzu Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Reja: Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi. Ideal g

5.5-rasm. 5.6-rasm.
Bunda tajribaning ko‘rsatilishicha, X o‘qqa perpendikulyar 1 sm² yuzdan 1 sek ichidan olib o‘tilayotgan xarakat miqdori L shunday tenglama bilan aniqlanadi.
(5.22)
Bu erda tezlikning X o‘qi bo‘ylab gradienti bo‘lib, tezlikning shu o‘q bo‘ylab o‘zgarishini bildiradi. Minus ishorasi impulsning tezlik kamayayotgan yo‘nalishida kuchishini bildiradi.  - koeffisient gazning qovushqoqlik koeffisienti yoki gazning ichki ishqalanish koeffisienti deyiladi. Bu koeffisient ham gazning xossasiga bog‘liq bo‘ladi.
(14.1) formuladagi  - dinamik qovushqoqlikning koeffisienti deyiladi. Bu koeffisient kinematik qovushqoqlik koeffisientidan farq qiladi.
Qovushqoqlik koeffisientining fizikaviy ma’nosi shundaki, 1sm² yuzdan 1 sek ichida shu yuzaga perpendikulyar yo‘nalishda ko‘chirib o‘tilgan harakat miqdoriga teng. SI - sistemasida modda (gaz)ning qovushqoqlik koeffisienti - kg.m/s bilan o‘lchanadi. Bu birlik Puaz deb ataladi. Kinematik qovushqoqlik koeffisienti m²/s va sm²/s larda o‘lchanadi, 1sm²/s=1 Stoks deyiladi. Qovushqoqlik - bu gazning biror qo‘shni qatlamga nisbatan harakatlanayotgan ixtiyoriy qatlamiga biror kuch ta’sir qiladi.
Bu kuch turli tezliklar bilan harakatlanayotgan gaz qatlamlari orasidagi ishqalanish kuchidir. SHuning uchun uni ichki ishqalanishi deb yuritiladi. Demak shunga kura (5.22) formulani
(5.23)
ko‘rinishida ifodalanadi.
F - gazning ikki qo‘shni qatlamlarini ajratib turgan sirt birligiga ta’sir qiluvchi kuch. Ichki ishqalanish koeffisienti  qancha katta bo‘lsa, bosimlar farqi ham shuncha katta bo‘lishi kerak. Truba kesimidan vaqt birligida oqib o‘tuvchi gaz hajmi V va uning uchun kerak bo‘lgan bosimlar farqi R orasidagi bog‘lanish Puazeyli formulasi
(5.24)
aniqlanadi bu erda trubaning uzunligi va R-uning radiusi gaz oqadigan qatlamning impuls oqimi L ni hisoblashda:
(5.25)
formuladan foydalaniladi. (5.23) va (5.24) formulalarni o‘zaro solishtirsak, qovushqoqlik koeffisienti uchun quyidagi ifodani olamiz:
(5.26)
Bundan ko‘rinadiki  qovushqoqlik koeffisienti bosimga bog‘liq emas ekan.