Mavzu: Fuqarolik huquqida Fuqarolik huquqiy munosabatlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
Бобоев Ж.И. Право потребителей и их защита по законодательству Республики Узбекистан. //Ўзбекистонда 
ижтимоий фанлар. 2003. № 3. 20-29 б. 

---

14 
1.2. Hozirgi zamonda fuqarolik huquqiy munosabatlarda
amal qiluvchi asosiy fuqarolik-huquqiy tizimlar. 
 
Hech qaysi mamlakat, davlat, xalq hozirgi zamon sharoitlarida fuqarolik 
huquqisiz ijtimoiy munosabatlarni samarali tartibga sola olmaydi. Hatto dunyoni 
qaysi bir ovloq chekkasida hali ham o`rmonlar, chakalakzorlarda istiqomat 
qiluvchi yovvoyi qabilalarda ham o`zaro mahsulotlar, buyumlar ayirboshlash, 
savdo-sotiq munosabatlari eng ibtidoiy ko`rinishlarda ro`y beradi va ularni tartibga 
soluvchi odat, patriarxal huquq qoidalarining anchagina qismi fuqarolik huquqiy 
xarakterga ega. 
Hozirgi vaqtda dunyoda amal qiluvchi uch asosiy huquq tizimlari – qit'a huquq 
tizimi, umumiy huquqi tizimi va musulmon huquqi tizimida fuqarolik huquqi 
o`ziga xosliklarga ega. 
Albatta, fuqarolik-huquqiy tizim shartlari tushunchasi aslida fuqarolik-huquqiy 
tizim mavjud huquq tizimidan kelib chiqadi. Shu bilan birga, mavjud fuqarolik-
huquqiy tizimlar o`rtasida yaqinlik, o`zaro uzviylik ham borligini inkor etib 
bo`lmaydi. Bunday yaqinlik, uzviylik kishilar, davlatlar o`rtasidagi mustahkam 
iqtisodiy, madaniy aloqalar tufayli vujudga kelgan, huquq tizimlari esa, bir-
birlaridan andoza olishgan, o`zaro boyishgan. 
Har qanday tizim kabi fuqarolik-huquqiy tizimlar ham muayyan tarkibiy 
qismlardan iborat. Fuqarolik-huquqiy tizim tarkibiy qismlariga huquq manbalari, 
ularning tarkibi, fuqarolik huquqining ichki tuzilishi, me'yorlarning qismlar, 
bo`limlar, boblar, quyi sohalar, institutlar bo`yicha taqsimlanishi, huquqni qo`llash 
amaliyoti, huquqqa va uning amaliyotiga nisbatan doktrinalar kiradi. Yuqoridagi 
tarkibiy qismlar musulmon, qit'a (roman-german) va umumiy (anglo-amerika) 
huquq tizimlarida yaqqol namoyon bo`lsa, patriarxal huquq tizimida zaif tarzda aks 
etadi. Qit'a huquq tizimi asosan Yevropa qit'asi mamlakatlarini (Buyuk 
Britaniyadan tashqari) qamrab olgan, shuning uchun ham u qit'a huquq tizimi 
nomini olgan. Bundan tashqari bu tizimga Lotin Amerikasining ko`p mamlakatlari, 
Koreya, Xitoy va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlar kiradi. Umumiy huquq 

---

15 
tizimi AQSH, Buyuk Britaniya, Kanada, Avstraliya, Hindiston, Yangi Zelandiyada 
qo`llanadi. Musulmon huquq tizimi Yaqin va O`rta Sharq mamlakatlari – Eron, 
Saudiya Arabistoni, Afg`oniston, Liviya, Malayziya, Iordaniya va shu kabi 
davlatlarda qo`llaniladi. Tropik Afrika mamlakatlarida, Arabiston yarim orolining 
sharqiy qismidagi ko`chmanchi qabilalarida, Janubiy Sharqiy Osiyoning milliy 
ozchiligini tashkil etuvchi xalqlarida patriarxal hayot tarzi sababli patriarxal huquq 
tizimi qo`llaniladi. 
MDH mamlakatlari, shu jumladan, O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqi 
tizimi qit'a huquq tizimiga mansub, deb hisoblash joiz. 
Hozirgi zamonda barcha fuqarolik huquqi tizimlari o`rtasida o`zaro 
yaqinlashuv, bir-biridan andoza olish, implantatsiya jarayoni kechmoqda. Bu 
jarayon asosan, iqtisodiy, ilmiy-ijodiy, madaniy sohalardagi fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarni tartibga soluvchi normalarda yaqqol namoyon bo`lmoqda. 
Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning ayrim sohalari bo`yicha xalqaro Konvensiya, 
davlatlararo 
bitimlar, 
Butunjahon 
Savdo 
Tashkiloti, 
Yevropa 
iqtisodiy 
hamjamiyati, Butunjahon Intellektual mulk Tashkiloti, Xalqaro tadbirkorlik 
Palatasi va boshqa qator umumjahon, mintaqaviy va davlatlararo tuzilmalarning 
faoliyati bu sohada o`ziga xos turtki bermoqda, uni maqsadga muvofiq tarzda 
yo`naltirmoqda. Ayni vaqtda ayrim sohalarda (masalan, meros, ayrim turdagi 
bitimlar va shu kabi) bunday yaqinlashuv jarayoni kuzatilmayapti. Shu sababli ham 
turli fuqarolik huquq tizimlari o`rtasida tafovutlar yaqin kelajakda bartaraf 
etilishiga umid qilish qiyin. 
Biz quyida qit'a, umumiy va musulmon fuqarolik huquq tizimlarini ko`rib 
chiqamiz.