Mavzu: Fuqarolik huquqida Fuqarolik huquqiy munosabatlar

Fuqarolik huquqiy munosabatlarning turlari (tasnifi) 
Fuqarolik huquqiy munosabatlar bir necha turga bo'linadi:
1. Mulkiy xarakterdagi va mulkiy xarakterda bo'lmagan shaxsiy huquqiy 
munosabatlar. 
Mulkiy xarakterdagi munosabatlar deyilganda, muayyan iqtisodiy 

---

10 
mazmunga ega bo'lgan ijtimoiy munosabatlar, masalan, mulk yuzasidan 
belgilanadigan, mulkni sotish, ijaraga qo'yish va boshqacha shaklda qo'ldan-qo'lga 
o'tkazish, umuman, mulkiy muomala bilan bog'liq huquqiy munosabatlar 
anglashiladi. 
Mulkiy xarakterda bo'lmagan shaxsiy huquqiy munosabatlar shaxs (fuqarolar va 
yuridik shaxslar) ning o'zi bilan bevosita bog'liq bo'lgan, o'z sohibidan 
begonalashtirilishi va birovga o'tkazilishi mumkin bo'lmagan shaxsiy huquqlar, 
chunonchi, shaxsning mualliflik nomi, qadr-qimmati va boshqa shaxsiy 
manfaatlari bilan bog'liq bo'lgan huquqlardan iborat. 
2. Mutlaq va nisbiy huquqiy munosabatlar. 
Mutlaq huquqiy munosabatlarda 
sub'yektiv huquq egalari o'z huquqlarining buzilmasligini har kimdan va 
hammadan talab qila oladilar. Mutlaq huquqlar noma'lum har bir kimsa tomonidan 
buzilishi mumkin bo'lgani sababli har kimdan qo'riqlanadi. Ularga mulk, mualliflik 
huquqlari, shaxsiy huquq kabilar kiradi. 
Nisbiy huquqiy munosabatda esa faqat bir shaxs (yoki shaxslar)gina huquq yoki 
majburiyat oladi. Nisbiy huquqlar zimmasida majburiyat olgan ma'lum shaxs (yoki 
shaxslar) ga nisbatangina kuchda bo'ladi. Shartnomaga asoslangan barcha huquqlar 
nisbiy huquqlar jumlasidandir. Nisbiy huquqlarga asoslangan talablarning amalga 
oshirilishi, majburiyatlarning bajarilishi, qarzga olingan pulning to'lanishi bo'yicha 
o'z zimmasiga shartnoma asosida majburiyat olgan shaxsdangina talab qilish 
mumkin bo'ladi. 
3. Mulkiy huquqiy va majburiyat huquqiy munosabatlar. 
Mulkiy huquqiy 
munosabatlar yuqorida qayd etilganidek, mutlaq huquqiy munosabat bo'lib, mulkiy 
xarakterga ega hamda ashyoni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etishga 
qaratiladi. Mulkiy-huquqiy munosabatlarda huquq egasi bo'lgan shaxslar boshqa 
shaxslarning ijobiy harakatlariga muhtoj bo'lmay, o'z huquqlarini o'zlari bevosita 
amalga oshirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. 
Majburiyat-huquqiy munosabatlari nisbiy munosabat bo'lib, mulkiy huquqiy 
munosabatlar bilan bog'liq bo'lsa ham, hamma vaqt moddiy narsa (ashyo) bilan 
bog'liq bo'lmasligi mumkin. Bunday munosabatlar, odatda, fuqarolik muomalasi 

---

11 
natijasida vujudga keladi. Chunonchi, muayyan ishlarni bajarish, xizmat 
ko'rsatilishi yoki yetkazilgan zararni to'latilishiga qaratilishi mumkin. Barcha 
shartnomalar, birovga zarar yetkazish, mulkni asossiz olish yoki tejash bilan 
bog'liq munosabatlar majburiyat munosabatlari hisoblanadi. 
Bozor munosabatlari tizimida fuqarolik huquqiy munosabatlarning yangi turi –