Mavzu: Fermer xo’jaliklari yer uchastkalarining kadastr pasportini

6.  Tuproqda suv eroziyasiga yo‘l qo‘ymaslik – sug‘orishning tuproq va suvning 

fizik, ximik, mikrobiologik xossalariga ta’siri. 

7.  Sug‘orishning 

yuksak 

unumdorligi 

– 

mexanizatsiyalash 

va 

avtomatlashtirish  dala  ishlarini  maksimal  mexanizatsiyalash  va  boshqalar. 

Sug‘orish  texnikasi,  sug‘orishni  o‘tkazish  texnologiyasi  parametrlari  (egat,  pol 

uzunligi,  oralig‘i,  suv  sarflari.  Yomg‘ir  uchish  uzunligi  va  boshqalar). 

Sug‘oruvchi  texnika,  sug‘orish  o‘tkazish  uchun  texnik  moslamalar  (mashinalar, 

mexanizmlar, qurollar va boshqalar). 

       Hozir  har  xil  sug‘orish  turiga  almashtiradigan  moslamalar,  mashinalar  ham 

yaratilmoqda. Sug‘orish usullari qo‘llashning asosiy maqsadlari va qo‘llanish shart-

sharoitlari yuqoridagi jadvalda keltirilgan. 

      Fermer  xo‘jaliklari  qishloq  xo‘jalik  ekinlarini  sug‘orish  har  bir  ekin  turi 

bo‘yicha ishlab chiqilgan texnologik karta asosida va tuman hokimi tomonidan 

qabul  qilingan  qarorlar  asosida  olib  boriladi.  Tog‘li  hududlarda  sug‘orish 

me’yorlari  cho‘l  va  yaylov  yerlariga  nisbatan  kam  belgilanadi.  Lekin  ob- 

havoning noqulay kelishi sababli sug‘orish me’yorlari talabdan ortiqcha berilishi 

mumkin.  Ekiladigan  qishloq  xo‘jalik  ekinlarining  turi  yoppasiga  ekiladigan 

ekinlarga  va  qatorlab  ekiladigan  ekinlarga  bo‘linib,  ularning  har  qaysisi  o‘ziga 

mos sug‘orish va suv berish usullarini talab qiladi. Sug‘orish texnikasi quyidagi 

talablarga javob berishi kerak: 

– talab  qilinadigan  sug‘orish  rejimini  minimal  suv  xarajati  bilan  amalga 

oshirishga, tuproqning zarur namligini  yaratishga; 

---

– yuqori mehnat unumdorligini ta’minlashga sug‘orish, mexanizatsiyalash 

va avtomatlashtirishga,  dala  ishlarini  mexanizatsiyalashtirishga  xalaqit 

bermaslikka; 

– 

 

tuproq  hosildorligini  oshirishga,  tuproqning  g‘ovaklik  tuzilishini 

ta’minlashga; 

– eroziyaning bo‘lmasligiga. 

    O‘rta osiyo ilmiy-tadqiqotlar o‘simlikchilik instituti (O‘OITO‘I) olimlari to- monidan 

Toshkent viloyati Parkent tumanining katta nishablikli yerlarida (0,09 –  0,11) jo‘yaklar 

bo‘yicha  qishki  bug‘doy,  makkajo‘xori,  qovunni  sug‘orish,  T-9 polimeri  bilan ishlangan 

egatlar,  qishki  bug‘doy  va  makkajo‘xorini  sug‘orish,  polietilen  shlanglar  bilan  qishki 

bug‘doy,  makkajo‘xorini  sug‘orish,  PPL-50-yig‘ma  ko‘chuvchan  polietilen  lotoklar, 

kartoshka, qishki bug‘doyni sug‘orish, konturli egatlar bilan qishki bug‘doy, makkajo‘xorini 

sug‘orish,  teshikli  polietilen  plyonkalar  bilan  ekranlashtirilgan  egat-  larda  paxta, 

makkajo‘xori va  lavlagini sug‘orish sinab  ko‘rilgan va  bu  tajribalarda 900  m

3

/ga  suvni 

tejashga, tuproq irrigatsion eroziyasini bartaraf etishga, hosildorlik- ning  1,5-2,0  barobar 

oshishiga,  suvchilar  mehnat  unumdorligining  2  –  2,5  marta  oshishiga  erishilgan.    

Uzumzorlarni  va  poliz  ekinlarini  (qovun,  tarvuz,  pomidor,  patison,  kartoshka, 

bodring, bulg‘or qalampiri) katta nishablikli yerlarda (0,1 – 0,15) tomchilatib va 

tomchi-naycha usulida sug‘orish texnologiyasini qo‘llash nati- jasida 40-60% suvni 

tejashga  erishilgan. 

   Sug‘orishda  marginal  (kollektor-tashlama) suvlarini  ishlatish  natijasida  kar- toshka, 

makkajo‘xori, olmadan yuqori hosil olingan Sirdaryo viloyati, SH. Rash-  idov tumani 

fermer xo‘jaliklarida «Bayinlix» (Germaniya) yomg‘irlatish mashi- nasi bilan g‘o‘zani 

sug‘orishda ikki marta suv tejalishiga erishilgan. Farg‘ona viloyati, Beshariq tumani 

«Do‘stlik» fermer xo‘jaligida o‘rmon qatorlarini (qayrag‘och, terak, lox, tol, tut, anjir, 

anor), zovur tashlama suvlari bilan sug‘orish mumkinligi sinalgan. 

     Toshkent viloyati, Parkent tumanida polietilen plyonka bilan qoplangan egat orqali 

sug‘orish texnologiyasi yaxshi natija beryapti. Bunda irrigatsion erozi- yani bartaraf 

etish, bug‘lanuvchi suvning kamayishi, tuproqning biologik ak- tivligi, hosildorlik 

oshishi  kuzatilgan.  O‘zbekiston  Respublikasi  Paxtachilik  ilmiy-tekshirish  instituti 

(O‘zPITI)  markaziy  tajriba  bazasida  paxtani  almashlab  ekish,  ekinlarni  kompleks 

tomchilab sug‘orish sinab ko‘rilgan  va g‘o‘zadan  5- 6 s/ga, makkadan 5 s/ga va 30-

35%  suv  tejalgan.  Shuningdek,  yoppasiga ekila- digan  ekinlarni  ham  tomchilatib 

sug‘orish  mumkinligi  aniqlangan. 

Xorazm viloyati yerlarida tejamkor sug‘orish texnologiyalarini qo‘llashda quyidagi 

natijalarga erishilgan: 

• tomchilatib sug‘orishda 45-50% suv tejalgan, g‘o‘za hosildorligi 38,1 s/ga osh- 

gan; 

• tuproq ichidan sug‘orishda 1660 m

3

/ga (30%) suv tejalgan, g‘o‘za hosil- 

---

dorligi 39,3 s/ga  ortgan; 

• egatni qarama-qarshi sug‘orishda 2775 m

3

/ga (48%) suv tejalgan, g‘o‘za 

hosildorligi 376 s/ga  oshgan; 

• diskret impulsli 2735 m

3

/ga (48,8%) suv tejalgan, hosildorlik 34,9 s/ga osh- 

gan; 

•  KD suvlari ariq suvi bilan sug‘orishda 2020 m

3

/ga (36 %), hosildorlik 

27,8 s/ga ortgan. 

    Hozirgi  davrda  dalani  sug‘orishda  suvning  bug‘lanishiga,  filtratsiyaga  va 

isrofgarchilikni  kamaytirish  uchun  egat  oralab  sug‘orish  texnologiyasi  suvni 

tejashga imkon beradi. 

Tomchilatib sug‘orishni qo‘llash quyidagi masalalarni yechishni talab qiladi: