Mavzu: Fermer xo’jaliklari yer uchastkalarining kadastr pasportini

- yuridik va jismoniy shaxslarga berilmagan qishloq xo‘jaligi yerlaridan; 

---

-  qayta  tashkil  etilayotgan  va  tugatilayotgan  qishloq  xo‘jaligi  koopera- 

tivlari  (shirkat  xo‘jaliklari)  hamda  boshqa  qishloq  xo‘jaligi  korxonalari  va 

tashkilotlari  yerlaridan; 

- qishloq  xo‘jaligi  kooperativlari  (shirkat  xo‘jaliklari)  va  boshqa  qishloq 

xo‘jaligi korxonalari va tashkilotlari yerlaridan beriladi. 

    Ilmiy-tadqiqot muassasalariga, Oliy o‘quv yurtlariga, akademik litseylari- ga, 

kasb-hunar kollejlariga va umumta’lim maktablariga, o‘quv-tajriba, nav sinash 

maqsadlari uchun berilgan yerlar hamda suv fondi yerlari fermer xo‘jaliklariga 

berilmaydi. 

    Chorvachilik  mahsulotlari  yetishtirishga  ixtisoslashgan  fermer  xo‘jaligi 

xo‘jalikning biznes-rejasida nazarda tutilgan kamida 30 shartli bosh chorva mollarini 

boqish shartlari bilan tashkil etiladi. Bunda shartli ravishda har bir bosh mol hisobiga 

quyidagi  koeffitsiyentlardan  foydalaniladi:  korxonalar  (si-  girlar,  nasl  olinadigan 

novvoslar, bo‘rdoqiga boqiladigan novvoslar) va otlar uchun 1 ga, yosh qoramollar 

uchun  –  0,6,  qo‘y  va  echkilar  uchun  –  0,1,  cho‘chqalar  uchun  0,3  hamda 

parrandalar uchun –  0,025. 

   Fermer  xo‘jaligiga  beriladigan  yer  uchastkalarining  eng  kam  o‘lchami  har  bir 

shartli bosh chorva moliga hisoblanadi; 

   Andijon, Namangan, Samarqand, Toshkent, Farg‘ona va Xorazm viloyat- laridagi 

sug‘oriladigan yerlarda – kamida 0,30  gektarni; 

   Qoraqalpog‘iston  Respublikasi,  Buxoro,  Qashqadaryo,  Jizzax,  Navoiy, 

Surxondaryo  va  Sirdaryo  viloyatlardagi  sug‘oriladigan  yerlarda  kamida  0,45 

gektarni: 

• sug‘orilmaydigan  (lalmikor)  yerlarda  – kamida  2  gektarni  tashkil  etadi. 

  Dehqonchilik 

mahsulotlari 

yetishtirishga 

ixtisoslashayotgan 

fermer 

xo‘jaliklariga ijaraga beriladigan yer uchastkalarining eng  kam o‘lchami: 

• paxtachilik va g‘allachilik uchun – kamida 10 gektarni; 

• bog‘dorchilik,  uzumchilik,  sabzavotchilik  va  boshqa  ekinlar  yetishtirish 

uchun – kamida 1 gektarni tashkil qiladi. 

  Yer  uchastkasi  fermer  xo‘jaligiga  imkoni  boricha  yagona  mavze  bo‘yicha, 

konturlar  yaxlitligi  saqlab  qolingan  holda  beriladi,  uchastka  chegaralari  sug‘orish 

tarmoqlari,  kollektorlar,  yo‘llar  va  boshqa  topografik  elementlar  bo‘yicha 

belgilanadi.  Fermer  xo‘jaligiga  berilayotgan  yer  uchastkasi  boshqa  yerdan 

foydalanuvchilarning  yerlardan  foydalanishi  uchun  noqulayliklar  vu-  judga 

keltirmasligi kerak. 

   Fermer  xo‘jaliklariga  ijaraga  berilgan  yer  uchastkalaridan  qat’iy,  maqsadga 

muvofiq  holda  foydalaniladi,  ular  xususiylashtirilishi  va  oldi-sotdi,  garov,  hadya, 

ayirboshlash obyekti bo‘lishi mumkin emas. 

   Fermer  xo‘jaliklariga  ijaraga  berilgan  qishloq  xo‘jaligi  yerlari  ekinlari-  dan 

qishloq  xo‘jaligi  ekinlari  shartnomasida  nazarda  tutilmagan,  belgilan-  gan 

---

maqsadlardan boshqa maqsadlarda foydalanilishi, amaldagi qonun huj- jatlarida va 

mazkur  Nizomda  nazarda  tutilgan  barcha  kelib  chiqadigan  oqi-  batlari  bilan 

birgalikda ijara shartnomasining qo‘pol ravishda buzilishi hi- soblanadi. 

    Agar bo‘lish vaqtida yangi tashkil etilgan yer uchastkalari «Fermer xo‘jaligi 

to‘g‘risida»gi  O‘zbekiston  Respublikasi  Qonunida  va  ushbu  Nizom-  da  nazarda 

tutilgan  eng  kam  o‘lchamlardan  kam  bo‘lmasa,  fermer  xo‘jaligiga  berilgan  yer 

uchastkasi fermer xo‘jaligi qayta tashkil etilganda bo‘linishi mumkin. 

  Fermer xo‘jaliklariga yer uchastkalarini ijaraga berish bo‘yicha material- lar yer 

tuzish  xizmati  organlari  tomonidan  davlat  budjeti  mablag‘lari  hiso-  biga 

tayyorlanadi. 

    Yer  uchastkalari  berish  qoidaga  ko‘ra,  fermer  xo‘jaligini  tashkil  etish  va  yer 

uchastkasini  ijaraga  olish  to‘g‘risidagi  barcha  hujjatlar  qishloq  xo‘jaligi  ekinlari 

yig‘ishtirib bo‘lingan muddatda rasmiylashtirilgan holda amalga  oshiriladi. 

   Yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  berilmagan  qishloq  xo‘jaligi  maqsadidagi 

yerlarda va zaxiradagi yerlardan yer uchastkalari berish tartibi – bunda tu- man 

hokimi  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  berilmagan  qishloq  xo‘jaligi 

maqsadidagi yerlardan va (yoki) zaxiradagi yerlardan yer uchastkalari ajrat-  ish 

to‘g‘risida,  shuningdek,  ushbu  yerlarni  fermer  xo‘jaliklariga  berish  bo‘yicha 

tanlov o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. 

  Hokimning  tanlov  o‘tkazish  to‘g‘risidagi  qarori  mahalliy  ommaviy  ax-  borot 

vositalarida  e’lon  qilinishi,  fuqarolarning  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organ-  lari, 

qishloq  xo‘jaligi  korxonalari  va  tashkilotlari  boshqaruvi  (ma’muriyati) 

binolarida  osib  qo‘yilishi  kerak.  E’londa  quyidagilar  ko‘rsatilishi  lozim:  yer 

uchastkasining  o‘lchami,  joylashgan  joyi,  sifati  va  boshqa  tavsiflari,  tashkil 

etilayotgan  fermer  xo‘jaligining  mo‘ljallanayotgan  ixtisoslashuvi,  tanlovning 

o‘tkazilish  vaqti  va  joyi.  Tanlov  uni  o‘tkazish  to‘g‘risidagi  qarorlar  qilingan 

vaqtdan boshlab, bir oy mobaynida o‘tkazilishi kerak. 

    Yer  uchastkalari  berish  to‘g‘risidagi  ariza  tashkil  etilayotgan  xo‘jalikning 

biznes-rejasi yoki faoliyat dasturi ilova qilingan holda tanlov e’lon qilingan- dan 

boshlab  bir  oy  mobaynida  tuman  hokimiga  beriladi.  Ariza  beruvchining 

familiyasi, ismi va otasining ismi, uning turarjoyi, so‘ralayotgan yer uchast- kasi 

joylashgan  joy,  uning  maydoni,  qishloq  xo‘jaligi  kooperativi  (shirkat 

xo‘jaligi)ning  nomi,  mo‘ljallanayotgan  ixtisoslashuv,  chorvachilik 

yo‘nalishidagi  fermer  xo‘jaligi  tashkil  etishda–boqilishi  mo‘ljallanayotgan 

mollarning  turlari  bo‘yicha  bosh  soni,  yer  uchastkasini  ijaraga  olish  muddati 

ko‘rsatiladi. Fuqarolarning arizasi maxsus daftarda ro‘yxatdan o‘tkaziladi. 

  Tuman  hokimi  arizani  yer  uchastkalari  berish  (sotish)  masalalarini  ko‘rib 

chiqish bo‘yicha komissiyaga beradi, komissiya fermer xo‘jaligiga yer uchast- 

kalari berish bo‘yicha tanlov o‘tkazadi. 

---

   Komissiya  qarori  bayonnoma  bilan  rasmiylashtiriladi  va  tuman  hokimiga 

beriladi.  Tuman  hokimi  komissiya  qarori  asosida,  uch  kun  mobaynida  fermer 

xo‘jaligi yuritish uchun yer uchastkasi berish to‘g‘risida qaror chiqaradi va ushbu 

qarorni  hamda  tanlov  komissiyasi  ishi  natijalarini  viloyat  hokimi  boshchilik 

qiladigan yer uchastkalari berish (sotish) masalalarini ko‘rib chiquvchi viloyat 

komissiyasiga tasdiqlash uchun yuboradi. Viloyat hokimi boshchilik qiladigan 

komissiya taqdim etilgan hujjatlarni ko‘rib chiqadi va tuman hokimining fermer 

xo‘jaligi  yuritish  uchun  yer  uchastkasi  berish  to‘g‘risidagi  qarorini  tasdiqlash 

(yoki tasdiqlashni rad etish) haqida qaror qabul qiladi. 

Fermer  xo‘jaligining  yer  uchastkasiga  egalik  qilish  hamda  undan  foy- 

dalanishdagi  huquq  va  majburiyatlari  qonun  hujjatlarida  belgilanadi.  Fermer 

xo‘jaligiga berilgan yer uchastkalaridan qat’iy belgilangan  maqsadda foydala- 

niladi. Ular xususiylashtirilishi, oldi-sotdi, garov,  hadya, ayirboshlash  obyek- ti 

bo‘lishi va ikkilamchi ijaraga berilishi mumkin  emas. 

Yer  uchastkasini  ijaraga  olish  huquqi  kreditlar  olishda  fermer  xo‘jaligi 

tomonidan garovga qo‘yilishi mumkin. 

Yer  uchastkasining  o‘lchami  va  chegaralari  faqat  fermer  xo‘jaligi 

boshlig‘ining roziligi bilan o‘zgartiriladi. Fermer xo‘jaligi boshlig‘i vafot et- gan 

taqdirda,  yer  uchastkasini  ijaraga  olish  huquqi  qonun  hujjatlariga  mu-  vofiq 

ijaraga olish shartnomasining amal qilish muddatiga meros bo‘yicha o‘tadi. 

Yer  uchastkasini  ijaraga  olish  shartnomasining  amal  qilish  muddati 

tugaganidan keyin fermer xo‘jaligi ijaraga olish shartnomasini yangi mud- datga 

uzaytirish  huquqiga  ega.  Fermer  xo‘jaligining  boshlig‘i  vafot  etgan  taqdirda, 

ijaraga  olish  shartnomasini  yangi  muddatga  uzaytirish  huquqiga  uning 

merosxo‘ri ega bo‘ladi. 

Yer  uchastkasini  ijaraga  olish  shartnomasi  taraflar  o‘rtasida  nizolar 

chiqqanda, sud tomonidan o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. 

Fermer  xo‘jaligi  tugatilgan  taqdirda,  yer  uchastkasini  ijaraga  olish  shart- 

nomasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda bekor qilinishi lozim. 

Fermer  xo‘jaligiga  berilgan  yer  uchastkasidan  foydalanganlik  uchun  haq 

mahalliy budjetga to‘lanadigan har yilgi ijara haqi tariqasida yer uchastkasi- ning 

sifatiga, joylashgan yeri va suv bilan ta’minlanganlik darajasiga qarab, yerning 

kadastr bahosini inobatga olgan holda belgilanadigan yagona yer solig‘i stavkasi 

miqdorida undiriladi. 

Davlat  ro‘yxatiga  olingan  paytdan  e’tiboran  ikki  yil  mobaynida,  fermer 

xo‘jaligi  yer  uchastkasidan  foydalanganlik  uchun  ijara  haqi  to‘lashdan  ozod 

etiladi. 

Fermer  xo‘jaligi  loyiha  asosida  yerni  o‘zlashtirsa,  besh  yil  davomida 

o‘zlashtirilgan yer uchun yagona yer solig‘i to‘lashdan ozod qilinadi. 

---

   O‘zbekiston Respublikasi qurg‘oqchilik zonasida joylashgan bo‘lib, yoz oylari 

havosi  haddan  tashqari  issiq  bo‘ladi.  Tuproqdagi  suv  namlari  parlanib  tuproq 

tarkibidan chiqib ketadi. Ekilgan ekinlar suvsizlikdan qurib, nobud bo‘ladi. Bu 

esa  sug‘orib  dehqonchilik  qilish  usulidan  foydalanishni  taqozo  etadi.   

O‘zbekiston Respublikasi hududidan ikki daryo – Amudaryo va Sir- daryo oqib  

o‘tadi. Bu  daryolarning yillik suv o‘tkazish quvvati 121690 mln.  

m 

3

 

ni tashkil 

etib, ularning suvlaridan O‘zbekiston (63020 mln. m

3

), Qirg‘iziston (5140 

mln.  m

3

),  Tojikiston  (13230  mln.  m

3

), Qozog‘iston (25010 mln.  m

3

)  iste’mol 

qiladilar.  Bu suv  zaxiralari  qishloq  xo‘jalik  ekinlarini  sug‘orishga (85,6 %) 

sanoat  va  maishiy  xizmatlarga  (14,4  %)  foydalaniladi.  O‘zbekiston 

Respublikasida yiliga 72,4 km

3

 suv foydalanilib, 61 km

3

 oqova suvlar, 11,3 km

3

 

yer  osti  suvlarini  tashkil  etadi.  O‘zbekiston  Respublikasida  yillik  ob-havo 

haroratiga qarab, suv zaxiralari ham o‘zgaradi. Suv eng kam yillari suv zaxirasi 

suvga bo‘lgan talabning 67 %ni qoplay oladi, xolos. Nati- jada qishloq xo‘jaligi 

ekinlarining suv bilan yetarli ta’minlanmasligi  oqibati- da hosildorligi pasayadi, 

har xil kasalliklar bilan kasallanish darajasi ortadi, mahsulot sifati yomonlashadi. 

Kelajakda  O‘zbekistonda  suvga  bo‘lgan  talab  orta  borib,  talabni  qondirish 

muammolari ko‘payadi. 

    O‘zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida»gi 

Qonuniga  asosan,  suvga  doir  munosabatlarni  tartibga  solish,  qishloq  xo‘jalik 

ehtiyojlari uchun suvdan oqilona foydalanish, suvni bug‘lanish, ifloslanib ketish 

va  kamayib  ketishdan  saqlash,  suvning  zararli  ta’sirining  oldini  olish  va  bar- 

taraf  qilish,  suv  obyektlarining  holatini  yaxshilash,  shuningdek,  suv  ta’minoti 

korxonalari  bilan  suv  iste’molchilari  o‘rtasidagi  ishlab  chiqarish  munosabat- 

larini yaxshilashdan iboratdir. 

   Sug‘orish  magistral  kanallar,  suv  omborlari  va  boshqa  suv  xo‘jaligi  obyekt- 

laridan ichki va umumiy tizim rejalari asosida amalga oshiriladi. 

   Ikki  tomonlama  ishlovchi  zax  qochirish  tarmoqlarida  suvdan  foydalanish 

melioratsiya  qilingan  yerlardagi  suv  rejimini  tartibga  solish,  ichki  xo‘jalik  va 

umumiy tizimi rejalari asosida amalga  oshiriladi. 

   Fermerlar suvdan limit bo‘yicha foydalanishadi. Foydalanish tartibi ma’muriy, 

hududiy suv taqsimlash qoidasiga binoan amalga oshiriladi. 

   Suvdan  limit  bo‘yicha  foydalanish  tartibi  suv  xo‘jaligi  organlari  tomonidan 

belgilanadi. 

    Suvdan foydalanishda haq to‘lashni joriy etish, suvdan limit bo‘yicha foy- 

dalanish, nazorat qilish tartibini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka- masi 

belgilaydi. Suv obyektlari doimiy yoki vaqtincha foydalanishga beriladi. 

  Muddati belgilanmagan suvdan foydalanish – doimiy foydalanish deyiladi. Suvdan 

vaqtincha  foydalanish  muddati:  qisqa  –  uch  yilgacha  va  yigirma  yilgacha  bo‘lishi 

mumkin. Suv olish va uning hisob-kitobini qilish suv xo‘jaligi oragani bilan tuzilgan 

---

shartnomaga asosan, amalga oshiriladi. Suv xo‘jaligi korxonalari va tashkilotlari yer 

solig‘idan ozod qilingan. 

   Xo‘jalikda sug‘orish ichki suv yo‘llari orqali yoki drenaj, suv chiqarish quduqlari 

yordamida amalga  oshiriladi. 

 Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan suvni monitoring qilish orqali salbiy oqi- batlar 

o‘rganilib, suvlarning samaradorligi oshiriladi. 

  Suvdan foydalanuvchilar qonunlarda belgilangan tartibda irrigatsiya-melio- ratsiya 

ishlarini amalga oshiradi. 

  Fermer xo‘jaliklari suv olishni ko‘paytirishi yoki kamaytirishi, kanallardagi va suv 

omborlaridagi gidrotexnika inshootlaridan o‘zboshimchalik  bilan foydalan- ishi  yoki 

nasos stansiyalari va boshqa inshootlar qurishlari taqiqlanadi. 

  Suv  resurslaridan  samarali  foydalanishda  suvni  aniq  hisob-kitob  qilib, 

iste’molchiga  keladigan  suv  o‘lchash  qurilmasi  va  gidropostlarni  qurish  tashkil 

etiladi. 

     Xo‘jalik  ichki  ariqlarini  tozalashda  xo‘jalik  bilan  fermerlar  o‘rtasida  kelish- 

movchiliklar  bo‘lib  turishi  sababli,  ichki  ariqlari  tozalanmasdan,  suv  sarfi  va  isrof- 

garchiligi  ortib  boradi.  Natijada  xo‘jalik  rahbarlari  va  fermer  xo‘jaliklari  boshliqlari 

irrigatsiya  ishlarini  o‘zlari  bilganicha  bajarmoqda.  Oqibatda  suv  ta’minotining  buz- 

ilishiga  yo‘l  qo‘yilmoqda.  Suv taqsimoti  eski  usulda  taxminiy ko‘z  bilan  chamalab 

bo‘linmoqda.  Natijada  bosh  mirob  xo‘jalik  ichida  suvni  to‘g‘ri  taqsimot  qilolmay, 

tuman  suv  xo‘jaligi  bo‘limlaridan  qo‘shimcha  suv  so‘rab,  suv  sarfini 

ko‘paytirmoqda. 

     Suv ta’minoti korxonalarining asosiy vazifasi suv iste’molchilariga suvni o‘z 

vaqtida shartnoma asosida yetkazib berishdir. Iste’molchilar esa suv uchun sarf – 

xarajatlarni  o‘z  vaqtida  to‘lab  borishlari  kerak.  Suv  resurslaridan  samarali 

foydalanishni yo‘lga qo‘yish  maqsadida res- publika fermer xo‘jaliklariga o‘z 

vaqtida  suv  bilan  ta’minlash  bo‘yicha  cho-  ra-tadbirlar  ishlab  chiqilgan 

bo‘lib, uning bajarilishi  ta’minlanmoqda.  Masalan, 2000-yilda 141 ta SFU 

tashkil  qilingan  bo‘lsa,  2006-yilda  406  ta  SFU  tashkil  qilinib,  respublikada 

jami bo‘lib 1502 ta uyushma faoliyat ko‘rsatmoqda. Vazirlar Mahkamasining 

2003-yildagi 476- sonli Qarorida bel- gilangan 255 ta SFUning o‘rniga 223 ta 

(87,4%) tashkil etilib, ularning ba- lansiga 4702 million so‘m mablag‘ o‘tkazildi 

hamda ko‘plab mol-mulk va texnika vositalari berildi. 

  Suvdan  foydalanuvchilar  uyushmalari  faoliyatini  yaxshilash  to‘g‘risidagi 

asosiy vazifalar: 

- SFUlar  suvdan  foydalanuvchilarga  ajratilgan  limitlar  doirasida  suv  yet- 

kazib  beradi; 

-  uyushma  ta’sischilari  va  boshqa  suvdan  foydalanuvchilar  hamda  suv 

xo‘jaligi  tashkilotlari  bilan  ichki  suv  xo‘jalik  obyektlarini  ta’mirlash  va 

ishlatish  bo‘yicha  shartnomalar  tuzishadi  va  uning  bajarilishini  ta’minlaydi; 

---

-  uyushma  xo‘jaligi  hududidagi  suv  xo‘jaligi  obyektlarini  tozalash  va 

ta’mirlash, rekonstruksiya qilish ishlarini tashkil etadi; 

-  suv  o‘lchash  asboblarini  qurishni  tashkil  etadi  va  ularni  belgilangan 

tartibda  pasportlarini  tuzadi,  shahodatlash  hamda  ro‘yxatdan  o‘tkazishni 

ta’minlaydi; 

- yer  egalariga  sug‘oriladigan  yerlarning  sho‘rini  yuvish,  suvdan  maqsadli 

va  samarali  foydalanishni  ta’minlash  bo‘yicha  tadbirlarni  amalga  oshirishda 

uslubiy va amaliy yordam  ko‘rsatadi; 

-  suvni  iqtisod  qiluvchi  ilg‘or  tajribalarni  hamda  texnologiyalarni  joriy 

etishni tashkil etadi;