Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

«individuallik».
U muayyan insonning noyobliki,
betakrorligini anglatadi. Muayyan ma’noda individuallik - individdan shaxsga olib
boruvchi pog‘onadir. Inson tug‘ilishidan individ bo‘lib tug‘iladi, biroq shaxs
sifatida u o‘z individualligining barcha imkoniyatlarini ochish orqaligina
shakllana oladi.
Individuallik individning o‘ziga xosligini, ichki dunyosining o‘ziga
xosligini aks ettiradi, bu insonga xos umumiy (universal) va ayrim (noyob, o‘ziga
xos) xususiyatlarning uzviy birligidir.
Inson falsafasidagi yana bir muhim tushuncha
«sub’ekt»
tushunchasidir.
Sub’ekt sifatida ayrim olingan individ ham va qandaydir jamoa (guruh, sotsium va
xatto umuman insoniyat) namoyon bo‘lishi mumkin. Bu o‘rinda bizni individual
sub’ekt qiziqtiradi. Uning asosiy tavsiflari quyidagilardir: faollik, onglilik,
maqsadning mavjudligi, o‘z-o‘zini anglash, xatti-harakatlar erkinligi. Sub’ekt
sifatida inson muayyan ijtimoiy rolni o‘ynaydi. Odam sub’ekt bo‘lib tug‘ilmaydi,
balki tarbiya jarayonida sub’ektga aylanadi. 
Sub’ektivlik haqida so‘z ketganda mazkur tushunchaning ikki ma’nosi
borligini esda tutish lozim. Birinchidan, u ayrim individning tanlovi sifatidagi
sub’ektivlikni anglatadi, ikkinchidan esa ushbu individ insoniy sub’ektivlik
doirasidan tamoyilan chiqa olmasligini bildiradi.
SHaxs
tushunchasi falsafada va umuman insonni o‘rganuvchi fanlar
majmuasida eng murakkab tushunchadir. Inson shaxsi rivojlanishining eng muhim
biologik omili inson miyasidir. Ammo shaxs mohiyati - bu ijtimoiy xususiyatga
molik hodisa. Miya esa moddiy organ bo‘lib, u orqali shaxs o‘z-o‘zini namoyon
etadi.
Inson mazkur sotsiumga xos bo‘lgan me’yorlar, bilimlar, qadriyatlarning
muayyan tizimini o‘zlashtiradi. Muayyan jamiyatning real shart-sharoitlari
shaxsning ijtimoiy mohiyatini belgilaydi. SHaxsning shakllanishi jarayoni
sotsializatsiya 
deb ataladi.
Falsafada shaxs muammosi - bu eng avvalo insonning mohiyati, uning
dunyodagi, tarixdagi va jamiyatdagi o‘rni muammosidir. Muayyan ijtimoiy
munosabatlar muayyan tarixiy tipdagi shaxsning shakllanish jarayonida hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Antik davr odami uchun eng asosiy deb yaxshi firklar,
intilishlar, istaklar hisoblangan va ular ijtimoiy amaliyotda qanchalik ro‘yobga
chiqishiga umuman olganda katta ahamiyat berilmagan: «Insonni faqat uning
ishlariga qarab emas, intilishlariga qarab ham baholash lozim» (Demokrit), «Inson
qanday fikrlasa, u hayotda shundaydir» (Sitseron), «Bizning hayotimiz biz u
haqda nima o‘ylasak ana shudir» (Mark Avreliy), «Axloqiy fazilatlar niyatlar
bilan bog‘liqlikda ko‘zga tashlanadi» (Arastu).
SHaxsning sharq tipiga xos asosiy xususiyatlar quyidagilardir: mas’uliyat
va majburiyatlarning inson huquqlari oldida ustuvorligi, xulq-atvordagi
traditsionalizm, hulq-atvorning, jamoaviy modellarining individual me’yorlardan
ustunligi, sotsiumga ko‘proq qaramlik, ijtimoiy muhit bilan aloqaning ko‘pligi.

---

SHuni esda tutish lozimki, shaxs tipi ijtimoiy munosabatlarning real
tizimining in’ikosidir. SHaxsning shakllanishi va rivojlanishining muhim omili
sifatida uning ijtimoiy faoliyati, sotsium hayotida muayyan rolni bajarishi
namoyon bo‘ladi. Individ shaxs sifatida faqat turli tuman ijtimoiy
munosabatlardagina o‘z-o‘zini namoyon etishi mumkin. O‘z vaqtida Arastu
«insonning vazifasi uning ongli faoliyatidan iborat» deb hisoblagan edi. A.Jomiy
«Qo‘llaring baquvvat ekan, mavjud ekan kundalik mehnatga ko‘ngil qo‘y» deya
da’vat etgan bo‘lsa, Ibn Sino «Bekorchilik va ishyoqmaslik faqat nodonlikka
sabab bo‘libgina qolmay, ayni paytda kasalliklarga ham sabab bo‘ladi» deb
ogohlantirgan edi.
SHaxs - bu muayyan ijtimoiylashuv jarayonining natijasigina emas, bu
uzluksiz o‘sib boruvchi jarayon. Agar doimiy rivojlanish, kamolotga intilish, olg‘a
harakat bo‘lmasa, u holda shaxs buzilishi, degradatsiyaga duchor bo‘lishi
mumkin.
Inson muammosiga yana ham chuqurroq kirib borish uchun insonni tabiiy-
biologik, ruhiy-ma’naviy va ijtimoiy jihatlarning birligi sifatida olib o‘rganish
inson mohiyatini bir qadar to‘laroq tushunishga imkon berishi aytilmoqda. SHu
boisdan «inson va tabiat», «inson va jamiyat», «tabiat va jamiyat», «inson,
jamiyat va shaxs» munosabatlari falsafada qaytadan yangicha tafakkur asosida
ko‘rib chiqilib, yangicha baholanishlarini talab qilmoqda. 
Insonning mohiyatini o‘rganish, avvalo, uning odam sifatida boshqa barcha
turdagi tirik mavjudotlardan, xususan, hayvonlardan, hatto odamga juda yaqin
maymunlardan farqlanuvchi qanday tabiiy-biologik xususiyatlarga ega ekanligini
aniqlashni taqozo qiladi. 
Inson biologik oliy tur - odam sifatida barcha tirik mavjudotlar kabi havodan
nafas oladi, oziq-ovqat iste’mol qiladi, uning tanasi ham to‘qimalardan iborat, unda
ham doimo modda almashuv - assimilyasiya va dissimilyasiya, to‘qimalarning
paydo bo‘lishi, ko‘payishi, bo‘linishi, emirilishi va o‘lishi kabi jarayonlar kechadi.
Insonning tanasi ham boshqa hayvonlar tanalari kabi tabiiy-biologik qonunlarga
bo‘ysunadi. Lekin inson oliy biologik tur - odam sifatida barcha hayvonlardan, shu
jumladan, maymunlardan ham, tubdan farq qilib, u o‘ziga xos tashqi va ichki
tuzilishi, ko‘rinishi jismoniy va ruhiy, ahloqiy va xulqiy jihatlariga ham ega. SHunga
ko‘ra insonning faqat tabiiy-biologik jihatlari hali uning mohiyatini tashkil
qilmaydi. 
Qadimdan boshlab faylasuflar insonni hayvonlardan ajratib turadigan asosiy
tafovutlardan biri deb,