Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

K.YAspers
yozganidek: «Mavjud bo‘lish bilish demakdir
va men ong sifatida mavjudman». Ekzistensializmning asosiy tamoyili - erkinlik
tamoyilidir. Inson «ozod bo‘lishga mahkum etilgan» (
J.P.Sartr
). Ijtimoiy hayotning
tangliklaridan chiqishning yo‘li - shaxsning individualistik borlig‘ida. Insonning o‘z
diqqat markaziga qo‘yuvchi yana bir oqim – «falsafiy antropologiya». Bu oqimning
asoschisi -
Maks SHeler
(1874-1928) falsafaning asosiy masalasi «Inson nima?»
degan savoldan iborat deb hisobladi.
Freydizmga avstriyalik psixolog 
Zigmund Freyd
(1856-1939) asos solgan. U
shaxs tuzilmasida uchta asosiy qatlamni ajratib ko‘rsatdi «U» ongosti, «Men» yoki
«EGO» (ong), YUksak «Men» (yuksak ong). 
Falsafa va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlarda «individ», «individuallik»,
«shaxs» singari tushunchalar ko‘p qo‘llaniladi. Ularning o‘xshashligi va farqlari
nimada? Bu tushunchalarning har birining mohiyati nimadan iborat?
YUqoridagi tushunchalar qatorida 
«individ
» tushunchasi birinchida turadi.
U eng avvalo, muayyan insonning boshqa odamlardan alohidaligiki,
«chegaralanib» olganligini ifoda etadi. Individ - bu Homo sapiens biologik
turining ayrim olingan, yakka vakili. Individning asosiy xususiyati - bu uning
boshqalardan ajralganligi, alohidaligidir. Individ - bu insonning eng oddiy va
abstrak tavsifi.
SHunisi qiziqki, turli fanlar «individ» tushunchasini turlicha talqin etadilar.
Masalan, psixologiya ushbu tushunchani ikki aspektda ko‘radi: a) individ ayrim
olingan tabiiy mavjudot, tug‘ma va orttirilgan xususiyatlarning mahsuli,
individual, o‘ziga xos xususiyatlarning sohibi sifatida; b) insonlar jamoasining
alohida olingan vakili; o‘zining biologik cheklanganlik doirasidan chiquvchi
qurollardan, belgilardan foydalanuvchi va ular vositasida o‘z xulqi hamda psixik
jarayonlarini kasb etuvchi ijtimoiy mavjudot.
Psixologiya individning asosiy qirralari deb quyidagilarni hisoblaydi: 1)
psixofiziologik tashkillashuvning yaxlitligi; 2) atrof dunyo bilan o‘zaro ta’sirdagi
barqarorlik; 3) faollik.
Sotsiologiya nuqtai nazaridan individ - bu inson naslining ayrim olingan
vakili va insoniyatning barcha ijtimoiy va psixologik xususiyatlarining: aql, iroda,
ehtiyojlar, manfaatlar va boshqalarning muayyan sohibi. Bu holda «Individ»
tushunchasi muayyan, aniq bir insonni anglatadi.
Va nihoyat, falsafa uchun individ ijtimoiy atom, alohida ajralib turuvchi
mohiyat, ancha keng bo‘lgan ijtimoiy yaxlitlikning (guruhning, sinfning,
millatning, insoniyatning) ayrim olingan vakili.
Individ - eng avvalo qandaydir ko‘plikni bir vakili, ko‘plarning biri. SHu
ma’noda deyarli har bir odam - individ (ba’zan individium ham deyiladi va
yoziladi).

---

Bu o‘rinda bir narsani ta’kidlash lozim: ajralib turish, alohidalik insonning
spetsifik xususiyati emas, ob’ektiv dunyodagi barcha predmetlar va hodisalar u
yoki bu tarzda ajralib turadi. Ammo insonga nisbatan ko‘proq boshqa bir
tushuncha nisbat beriladi -