Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Kuch qobiliyatlarining turli faoliyatlarga bog’liqligi
1. 
Kishining kuch qobiliyatlari organizmning shaxsiy rivojlanishiga zich 
bog’langan va undan foydalanish masalasi maqsadga muvofiq yo’naltirilgan bo’lishi 
kerak.
Kuch qobiliyatlari qarshilikni engish tezligiga bog’liq bo’ladi va harakat 
tezligi qancha katta bo’lsa, og’irlik yoki qarshilik ko’rsatish darajasi shunchalik kam 
bo’lishi kerak va aksincha. Minimal quvvatdagi zo’r berishning (yadro itqitishda) 
namoyon bo’lishida esa ish o’rta zonada sodir bo’lishi kerak. Lekin bu zo’r berishi 
quvvati “portlovchi” kuchning rivojlanishi hisobiga eng qichqa vaqt ichida sodir 
bo’lishi mumkin. “Portlovchi” kuchning darajasini baholashda tezkor kuch 
indeksidan foydalanish qulaydir. “Portlovchi kuchning” yorqin misoli sakrashdir, u 
harakatlanishda tez maksimal zo’r berish qobiliyatini takomillashtirishda 
ifodalanadi. Pastlab boruvchi harakatlarda muskul uzunligi zo’rlab oshirilsa muskul 
kuchi maksimal izometrik kuchga nisbatan ancha ko’proq bo’ladi (50-100% ga). 
Masalan, chuqurlikka sakrashda sodir bo’ladigan kuch depsinishdagi kuchdan 
kattadir.
9
Bir xil tayyorgarlikka ega bo’lganda, vazni og’irroq sportchilar engil 
vaznlilarga nisbatan ko’proq natijaga erishadilar. Yuqori mahoratli sportchilarda 
tana og’irligi va kuch orasidagi bog’liqlik 0,93 shartli ko’rsatgichga teng, oddiy 
sportchilarda –0,80; mashq qilmaganlarda esa 0,00 ga teng bo’ladi. (Shuning uchun 
sport bilan shug’ullanmagan kishilarning vazni yog’ qatlami hisobiga, 
sportchilarning vazni esa, muskul massasining kattarishi hisobiga oshadi.). Turli 
vazndagi kishilarning kuchini solishtirish uchun odatda 1kg og’irlikka keladigan 
9
M.J.Abdullayev, M.S.Olimov,N.T.To’xtaboyev Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi 2017

---

kuch miqdorini ko’rsatadigan nisbiy kuch miqdorini ko’rsatadigan nisbiy kuch 
quyidagicha o’lchanadi: mutlaq og’irlik sportchining vazniga taqsimlanadi. 
Kishining yuqorida belgilangan mutloq muskul kuchini muskulning 
fiziologik 1sm ko’ndalang kesimiga to’g’ri keladigan mutloq kuchi bilan 
adashtirmaslik zarur. Vazn ortishi bilan mutlaq kuch pasayadi. Nisbiy kuchning 
pasayishi tananing shaxsiy og’irligi, sportchining tana hajmi (balandligi, eni, 
qalinligi) ga, yani uning uzunlik o’lchovlarining kubiga mutanosib bo’lishi bilan 
tushuntiriladi. 
Kuch esa, ko’ndalang o’lchoviga, uzunlik o’lchovlarining kvadratiga teng. 
Demak, tana xajmining o’sishi bilan uning vazni ham muskul kuchiga nisbatan 
tezroq o’sadi. Garchi shtangistlar uchun absolyut kuchning namoyon bo’lishi zarur 
bo’lsa, engil atletikachi va gimnastikachilar uchun nisbiy (yani tana og’irligini 
kamaytirib) kuchni oshirish zarur. Masalan gimnastikachilarda aniqlanganki, 
halqada “krest” holatini bajarish uchun ko’krak, bilak, elka kamari va bel 
muskullarining kuchlari sportchining butun vazniga teng bo’lishi (yani 1kg 
og’irlikka 1kg kuch to’g’ri kelishi) kerak. 
Biroq kuchning rivojlanishi bilan tana og’irligining kamayishi hamisha ham 
baravar sodir bo’lmaydi. U yog’ qatlamiga ega bo’lgan yoki tana tolalarida ortiqcha 
suvi bo’lgan kishilardagina samarali o’zgaradi. Tabiiyki, tana og’irligini kamaytirish 
(haydash)ga qaratilgan barcha usullarni faqatgina katta yoshli sportchilar 
qo’llashigagina ruxsat berishi mumkin, bola va o’smirlar bunday urinishlardan 
tiyiladi.