Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Chidamlilikni tarbiyalash vosita va usullari.
Chidamlilikni tarbiyalash uchun juda ko’p umumiy tayyorgarlik, maxsus 
tayyorgarlik va musobaqalashish mashqlaridan foydalanish lozim. Umumiy 
tayyorgarlik mashqlari organizm barcha sistemalarining funktsional imkoniyatlarini 
kengaytirgan holda maxsus tayyorgarlik va musobaqalashish mashqlari bilan 
bajarilganda ijobiy samara beradi. Maxsus tayyorgarlik mashqlarida mashg’ulot 
yuklamalariga samarali chidam berishni taminlaydigan, harakat texnikasini doimo 
takomillashtiradigan va uni to’g’rilab boradigan muayyan sport turining zaru 
funktsiyalariga tasir ko’rsatadigan mashqlar tanlanadi. Musobaqalashuv mashqlari 
bevosita maxsus chidamlilikni tarbiyalashda qo’llaniladi. Musobaqalashuv 
mashqlaridan mashg’ulot jarayonida nisbatan ko’proq foydalanish zarur. Ular 
yordamida organizmning musobaqa sharoitiga zarur funktsiyalari ishga tushiriladi. 
Chidamlilikni tarbiyalashga qaratilgan butun vositalarning jami organizmning 
barcha sistema va funktsiyalari takomillashuviga tasir ko’rsatishi kerak, bunda 
mashg’ulotning yuqori mator zichligiga erishish, turli-tuman iqlim va geografik 
sharoitlari, muhitning noqulay omillaridan keng foydalanish zarur. Sport 
faoliyatining xarakteri va chidamlilikning xiliga qarab tiklanishning turli xillari 
qo’llaniladi. Anaerob mexanizmlarini tarbiyalashda ekstremal intervallar, aerob 
mexanizmlarini tarbiyalashda esa qatiy intervallar qo’llash lozim. Qoida bo’yicha 
bu ish musobaqalashuv shiddatidan ortiq yoki unga barobar shiddat bilan bajariladi. 
Shuni esda tutish kerakki, umumiy optimal usul yo’qdir, faqat usullarning o’zaro 
optimal munosabati bo’lishi mumkin.
15
Chaqqonlik qobiliyatlarini tarbiyalash.
Kishining koordinatsiya qobiliyati yaxlit harakat faoliyatini maqsadga 
muvofiq ijro etish (shakllantirish, o’zaro bo’ysundirish, birga biriktirish) 
o’zlashtirilgan harakat shakllarini qayta tiklash yoki o’zgaruvchan muhit talablariga 
ko’ra bir harakat faoliyatidan ikkinchisiga o’tish qobiliyatlaridan iborat. Uni 
chaqqonlik qobiliyati deb izoxlash mumkin. Chaqqonlik qobiliyatlarining 
ko’rsatkichlari tugallangan harakat topshiriqlari (gimnastika mashqlari, suvga 
sakrash, figurali uchish va boshqalar) hisoblanadi. Ular to’g’risida yangi harakat 
shakllarini o’zlashtirish va o’zlashtirilgan harakatlarni qayta o’zgartirish uchun 
sarflangan vaqt, aniq harakat ko’rsatkichlari (vaqt birligida, fazo va zo’r berish 
darajasi) bo’yicha fikr yuritish mumkin. Chaqqonlik qobiliyatlarini egallash uchun 
muntazam harakat malakalarining sonini ko’paytirish, harakatlarning yangi 
shakllarini hosil qilish, harakat shakllarini tez o’zgartirish yoki turli sharoitga qarab 
15
M.J.Abdullayev, M.S.Olimov,N.T.To’xtaboyev Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi 2017

---

bir harakatdan ikkinchisiga tez ko’cha bilish zarur. Ixtisoslashgan harakat shakllarini 
doimo bir xilda bajarish esa, harakat malakalarini boyitmaydi, imkoniyatlarni 
cheklaydi, harakat uyg’unligida to’siq xosil qiladi, harakatlarni o’zgartirish va 
yangilashga halaqit beradi.