Mavzu: Endokrin tizim fiziologiyasi Asosiy savollar

Epifiz. Bu bez odamda diametri 3-4mm ga teng bo’lib, bosh miya markazida, uchinchi qorincha tubida joylashgan, melotonin gormonini sintezlaydi. Melatonin boshqa bir biogen amin - serotonindan hosil bo’lib, pigment almashinuvini, jinsiy faoliyatni, kecha-kunduzlik va faollik ritmlarini, hujayralar bo’linishini va rivojlanishini boshqarishda ishtirok qiladi. Malatonin epifizdan tashqari xazm tizimidagi apudotsitlarda, tomirlar endoteliyida, buyrak usti bezi po’stloq qismida, miyachaning Purkine hujayralarida, simpatik tugunlarida ham sintezlanadi. Melatonin ko’zning to’r pardasida ham topilgan. To’r pardada gormonning miqdori kamayib ketsa, odamning ranglarini ajratish qobiliyati buziladi. Melatonin uyqu keltirish qobiliyatiga ham ega. Bir necha tomchi gormon eritmasi mushuk burniga tomizilganda 70 - 100 daqiqa davom etuvchi chuqur uyqu kuzataladi. Melatonin hujayralar bo’linishini sekinlashtirib, o’smaga qarshi tasir ko’rsatadi. Melatonin gipofizdan gonadotrop gormonlarning qonga o’tishini sekinlashtiradi. Shu sababli uning qondagi miqdori ko’payib ketsa balog’atga etish cho’zilib ketadi. Gormonning etishmovchiligida esa jinsiy rivojlanish tezlashadi.
Ayrisimon bez (timus). Bu bez immun tizimining markaziy azosi bo’lib, endokrin faoliyat ham ko’rsatadi. Bu bez to’qimasidan bir qancha peptid va oqsil tabiatli fiziologik moddalar olingan. Ularga limfotsitlarni rag’batlantiruvchi gormon, timozin, timin, timotoksin va boshqalar kiradi. Bu moddalar immunitetning turli omillariga, limfopoezga, asab – mushak o’tkazuvchanligiga tasir qiladi. Ammo ularni chin gormon xisoblab bo’lmaydi. Timusning fiziologik faol moddalari bilan tiroksin, jinsiy gormonlar, adrenokortikotrop gormonlar o’rtasida qarama–qarshi munosabatlar bor. o’sish gormoniga esa timus gormonlari ko’makdosh. Demak, timus immun tizimi va ichki sekretsiya bezlari faoliyatini monandlashtirib turuvchi azo.
To’qima gormonlari. Hozirgi paytda to’qima va azolarda 50 xilga yaqin gormonni sintezlash qobaliyatiga ega bo’lgan hujayralar topilgan. Bu hujayralarning ko’p qismi xazm tizimi azolarida, o’pka, buyrak, yurak va boshqa endokrin tizimiga kirmaydigan azolarda uchraydi. Gormon sintezlovchi hujayralarni maxsus immunogistokimyoviy usullar yordamida aniqlanadi.