Mavzu: Elementlar davriy sistemasining XVII gurux elementlarining xossalari. Mavzuning rejasi

KISLORODLI BIRIKMALARI
Galogenlar kislorod bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri birikmaydi, lekin ularning oksidlari, kislorodli kislotalari, hosil qilgan tuzlari xalq xо‘jaligida katta ahamiyatga ega.
Kislorod ftorid. Ftorning OF₂, O₂F₂, O₃F₂ va O₄F₄ tarkiblikislorodlibirikmalarima’lum. Kislorod ftorid OF₂ vodorod ftorid va kaliy ftorid aralashmalari eritma-sini elektroliz qilib olinadi.
Kislorod diftorid - och sargish tusli, zahgarli, uncha aktiv bо‘lmagan gaz. Kislorod diftoridni H₂, CH₄ va CO bilan aralashmasi uchqun ta’sirida kuchli portlaydi, C1₂, Br₂ va J₂ bilan aralashmasi odsiy sharoitda о‘z-о‘zidan portlaydi. OF₂ ishqorlar ta’sirida parchalanadi:
OF₂ + 2NaOH O₂ + 2NaF + N₂O
Suv bilan sekin reaksiyaga kirishadi, lekin suv bug‘ita’sirida portlaydi:
OF₂ + N₂O  O₂ + 2HF
Kislorod ftorid boshqa galogen kislotalar yoki tuzlari eritmalaridan galogenlarni siqib chiqaradi:
OF₂ + 4HCl 2C1₂ + 2HF + N₂O
Kislorod diftorid ta’sirida metallar va metallmaslar oksidlanadi.
Dioksodiftorid O₂F₂- och sargish - qizil tusli qattiq modda, termik barqaror, kuchli oksidlovchi va ftorlovchi xossaga ega. Kupgina modsalar dioksodiftorid bilan aralash-tirish natijasida portlaydi. O₃F₂ va O₄F₂ lar yopishqoq, ochqizgish tusli sukyaushklar bо‘lib, faqat past temperatura-dagina mavjud bо‘la oladigan, termik beqaror modsalardir.Xlorning C1₂O, C1O₂, C1₂O₆ va C1₂O₇ tarkibli kislorodli birikmalari ma’lum.
Xlor (I)- oksid Cl₂O - yangi tayyorlangan simob (II)- oksidga xlor gazi yuborish bilan hosil qilinadi. C1₂O - oddiy sharoitda sargish qizgish tusli gaz, qizdirilganda yoki elekr uchquni ta’sirida C1₂ va O₂hosil qilib portlaydi. Xlor (I)-oksidi suvda eritilganda sargish kizil tusli, ma’lum miq-dorda gipoxlorit kislota HClO bо‘lgan eritma hosil qiladi. Xlor (I)- oksidi ishqorlar ta’sirida gipoxlorit tuzlar hosil qiladi. Gipoxlorit tuzlar kuchli oksidlovchilardir:
Cl₂O + 2NaOH  NaClO + NaCl + 2N₂O
Xlor (I)- oksidga tugri keladigan kislotalar gipoxlorit kislota, tuzlari esa gipoxloritlar deb ataladi. Gipoxlorit kislota HClO xlorning gidrolizi natijasida hosil bо‘ladi:
Cl₂ + N₂O HClO+ HCl
Gipoxlorit bir negizli kuchsiz kislotadir, oson par-chalanadi:
HClOHCl+ O
Gipoxlorit kislota tuzlarini ishqor eritmalariga xlor ta’sir ettirish usuli bilan hosil qilinadi:
C1₂ + 2NaOHNaCl + NaClO + H₂O
Xlorid kislota angidrida Cl₂O₃ olingan emas. Lekin uni faqatgina eritmalardagina mavjud bо‘lgan barqaror xlorid kislotasi olingan. Xlorid kislota kuchsiz kislota va kuchli oksidlovchi. Uninghosil qilgan tuzlari xloritlar deb atalib, suvda yaxshi eriydigan rangsiz moddalardir. Xloritlarkislotalimuhitda oksidlovchixossasigaega. Qizdirilganda portlashhosil qilib parchalanadi:
2NaClO₂NaCIO + NaClO₃
Xlor (IV)- oksidi KClO₃ ga qaytaruvchi sifatida oksalat kislota ishtirokida suyultirilgan H₂SO₄ ta’sir ettirib olinadi. Bureaksiyada ajralib chiqayotgan SO₂ va ClO₂ ni suyultirishda ishlatiladi.
Sanoatda S1O₂ natriy xlorit tuziga qaytaruvchi sifatida sulfit angidrid ishtirokida sulfat kislota ta’sir etti­rib olinadi:
2NaClO₃ + H₂SO₄ + SO₂ 2ClO₂ + 2NaHSO₄
ClO₂ - sargish-yashil tusli, о‘tkir hidli, simmetrik strukturaga ega bо‘lgan gaz.ClO₂ - qutbli modda bо‘lgani uchun reaksiyaga kirishishi kuchli, havoda о‘z-о‘zidan shiddatli portlaydi, kuchli oksidlovchi.Ishqorlar bilan xlorit va xloratlar hosil qiladi:
2C1O₂+ NaOHNaClO₂ + NaClO₃ + N₂O
Suv bilan xlorit va xlorat kislota eritmalarini hosil qiladi:
2C1O₂+ N₂OHClO₂ + HClO₃
Xlor (IV)- oksid eritmasi qorongida barqaror, yoruglik ta’sirida sekin-asta HCl va HClO₃hosil qilib parchalanadi. Xlor (IV)- oksid C1O₂ ga muvofiq keladigan kislota olingan emas.
Xlorat angidrid C1₂O₅ olingan emas. Lekin unga moyekeladigan xlorat kislota HClO₃ mavjud. Xlorat kislotani bariy xloratga sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi.
Ba (C1O₃)₂ +H₂SO₄BaSO₄ +2HC1O₃
Xlorat kislota bir negizli kuchli kislota, uz xossalari bilan HNO₃ kislotaga о‘xshaydi. Xlorat kislotaning xlorid kislota bilan aralashmasi xuddi zar suvi kabi kuchli oksidlovchidir:
2HClO₃ + 2HCl  2C1O₂ + C1₂ + 2H₂O
Xlorat kislota tuzlari xloratlar deb ataladi. Ular xlorga ishqor eritmasini ta’sir ettirib yoki gipoxloritlarni termik parchalab hosil qilinadi:
6NaOH + 3Cl₂ 5NaCl + NaClO₃ + 3H₂O
3KC1O  2KC1 + KC1O₃
Xloratlar KC1 yoki NaCleritmalarinielektrolizqilish natijasida ham hosil bо‘ladi. Xloratlar suvda yaxshi eriy-digan, rangsiz, qizdirilganda kislorod ajratib parchalana-digan moddalardir:
2KC1O₃2KC1 + 3O₂
Xloratlar kuchli oksidlovchi bо‘lgani uchun qaytaruvchilar bilan aralashtirilganda portlovchi modsalar hosil bо‘ladi.